Από το Γάζι διαπρέπει σε πανεπιστήμιο της Βοστώνης

Η περιβαλλοντολόγος Τάνια Πλουμή μιλάει για τις οικοσυστημικές υπηρεσίες, επιστήμη που φιλοδοξεί να αλλάξει τον τρόπο λήψης αποφάσεων σε θέματα διαχείρισης περιβάλλοντος.  

Της Κορίνας Καφετζοπούλου

Η Τάνια Πλουμή είναι από τους δεκάδες νέους επιστήμονες που αυτή τη στιγμή μεγαλουργούν στο εξωτερικό.

Για την Τάνια Πλουμή που τα τελευταία χρόνια βρίσκεται στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, στη Βοστώνη η επιλογή αυτή είναι μονόδρομος. Η ειδικότητά της έχει περιορισμένο αντικείμενο εργασίας στην Ελλάδα. Η ίδια είναι περιβαλλοντολόγος αλλά όχι με την έννοια του όρου που γνωρίζουμε στη χώρα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι περιβαλλοντολόγος νέας γενιάς. Προσεγγίζει τη διαχείριση του περιβάλλοντος όχι με την «παραδοσιακή» λογική της οικολογίας, αλλά με πυρήνα τον άνθρωπο. Εργασιακό της  αντικείμενο είναι δηλαδή  η οικονομική αποτίμηση των ωφελειών που έχει ο άνθρωπος, από το φυσικό περιβάλλον. Τα οφέλη αυτά ορίζονται ως «Οικοσυστημικές Υπηρεσίες».  

Αυτό δεν είναι κάτι αόριστο που γίνεται σε θεωρητικό επίπεδο.

Οι Οικοσυστημικές Υπηρεσίες και η αποτίμηση αυτών έρχονται ως μια εναλλακτική (που φιλοδοξεί να είναι ολιστική) προσέγγιση που έχει στόχο την βελτίωση λήψης αποφάσεων.

 Σε έναν κόσμο υποκινούμενο από χρήματα, η αποτίμηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών φιλοδοξεί να βάλει τη διατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος στο "τραπέζι των μεγαλων διαπραγματεύσεων" αφού "μιλάει" με οικονομικούς όρους! Το  νέο αυτό μοντέλο έχει ήδη κερδίσει πολύτιμο έδαφος στην πολιτική γύρω από το περιβάλλον με την Ε.Ε. να χρηματοδοτεί πληθώρα σχετικών προγραμμάτων.  

Σε  πολλές περιπτώσεις σε χώρες της Ευρώπης  αλλά  και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής ο άνθρωπος έρχεται σε πρώτη μοίρα και μπορεί να  αναιρέσει ακόμα και σκληροπυρηνικές μελέτες. Πλειάδα επιστημόνων που ασχολείται με τις  ανθρωπιστικές επιστήμες όπως ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, βιολόγοι, περιβαλλοντολόγοι πέρα  από τους μηχανικούς, αρχιτέκτονες κ.α ειδικότητες έχουν λόγο στις αποφάσεις. Σαφώς αυτές οι αλλαγές σε έναν κόσμο που τα υπολογίζει όλα βάση οικονομικών μεγεθών, δε γίνονται για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Αντιθέτως γίνονται για εξοικονόμηση πόρων με απώτερο στόχο όμως την προστασία του περιβάλλοντος.

 Αν ένα έργο έρχεται να αλλάξει άρδην την ποιότητα ζωής των κατοίκων, να τους αναγκάσει να αλλάξουν συνήθειες, εργασία, κατοικία ακόμα και ζωή δε γίνεται. Ο λόγος είναι ότι συνυπολογίζονται οι επιπτώσεις  των συνεπειών των έργων. Αν είναι οι κάτοικοι να μεταναστεύσουν ή να χρειαστούν ψυχολογική στήριξη για ποιο λόγο να γίνει ένα έργο;

Ο ανθρώπινος παράγοντας άλλαξε τα σχέδια της Νέας Υόρκης

Για να γίνει κατανοητή η νέα αυτή προσέγγιση ας δούμε τι  έκαναν στη Νέα Υόρκη για να βελτιώσουν το υδρευτικό σύστημα που εξυπηρετεί  περίπου 9 εκατομμύρια  ανθρώπους με 1,2 εκατ. γαλόνια  την ημέρα.
Το νερό προέρχεται από 3 διαφορετικές πηγές επιφανειακού νερού. Προβλήματα ρύπανσης του νερού άρχισαν να απασχολούν τις Αρχές ήδη από τα τέλη του 1980, (λόγω της αστικής ανάπτυξης – σημειακών πηγών μόλυνσης) με αποτέλεσμα να εξετάζεται το "παραδοσιακό" σενάριο τεχνητού φιλτραρίσματος του νερού προκειμένου να διατηρηθεί η ποιότητα του πόσιμου νερού.  Το κόστος της συγκεκριμένης κατασκευής υπολογίστηκε κοντά στο $3 δισεκατομμύρια  δολάρια και $100 εκατομμύρια  δολάρια υπολογίστηκε το κόστος συντήρησης ανά ετος. Αναμένονταν επίσης, υποβάθμιση του συγκεκριμένου προαστίου της Νέας Υόρκης από την κατασκευή του συγκεκριμένου εργοστασίου.

Αναλύθηκε όμως και το κόστος αποκατάστασης και διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος με πυκνή βλάστηση που θα φιλτράρει το νερό με φυσικό τρόπο (έγινε δηλαδή αποτίμηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών όσον αφορά στο πόσιμο νερό). Η μελέτη έδειξε ότι μέσω της προστασίας των οικοσυστημάτων που επηρεάζουν την ποιότητα του πόσιμου νερού της Νέας Υόρκης, επιτυγχάνεται η διατήρηση της ποιότητας του πόσιμου νερού στα επιθυμητά επίπεδα, με κόστος πολύ μικρότερο από την «παραδοσιακή» λύση (1 δισεκατ. δολάρια σε διάστημα 10 ετών).

Η Νέα Υόρκη επέλεξε τη δεύτερη λύση λύνοντας έτσι το πρόβλημα με φυσικό τρόπο, χωρίς να κάνει άνω κάτω τη ζωή των κατοίκων της. Οι Αρχες πέτυχαν λοιπόν με αυτόν τον τρόπο την εξοικονόμηση πόρων, τη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και την βετλίωση (αντί υποβάθμισης) της ποιότητας ζωής των πολιτών της.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό που γίνεται σήμερα στη Βοστώνη. Η Βοστώνη ζει με την απειλή της ανόδου της στάθμης της θάλασσας από την κλιματική αλλαγή που θα αλλάξει άρδην τη ζωή των κατοίκων. Η μια λύση ήταν να κατασκευαστεί «φράγμα» για να ανακοπεί η πορεία της θάλασσας. Ένα τέτοιο έργο αξιολογήθηκε ότι θα είχε όμως σημαντικές οικολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις λαμβάνοντας υπόψη ακόμα και τον περιορισμό της θέας των κατοίκων προς στη θάλασσα! Μιας κι αυτό θα επιβάρυνε το σύστημα υγείας αλλά και την αξία των ακινήτων. Μια άλλη λύση που εξετάζεται είναι να γίνει ένα υπερυψωμένο παράκτιο πάρκο με κοιλότητες που κατά καιρούς θα πλημμυρίζουν που θα χαρίσει ζωή, θα προστατεύει την πόλη από πλημμυρικά φαινόμενα και ταυτόχρονα θα αποτελεί χώρο αναψυχής των κατοίκων. 

«Η μέθοδος που ασχολούμαι, είναι ανθρωποκεντρική και χρησιμοποιεί δεδομένα και από άλλες επιστήμες (π.χ. βιολογία, ψυχολογία, ιατρική). Δεν είμαστε εμείς εκείνοι οι επιστήμονες που θα αναλύσουμε τις ψυχολογικές επιπτώσεις από μια καταστροφή ή τα ψυχολογικά οφέλη από το φυσικό περιβάλλον. Αυτό που κάνουμε όμως είναι η ένταξη των οφελειών ή επιπτώσεων στις μεθόδους που χρησιμοποιούμε προκειμένου να υπολογίσουμε τα περιβαλλοντικά οφέλη ή κόστη με οικονομικούς όρους», ανέφερε η νεαρή επιστήμονας.

Μια πορεία γεμάτη υποτροφίες

Στη θέση που είναι τώρα έφτασε με το πείσμα της, τη μεθοδολογία της, το μυαλό της και πολλές υποτροφίες.

Ξεκίνησε από  το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Σχολή Περιβάλλοντος, τμήμα Επιστημών της Θάλασσας γοητεύτηκε από το υδάτινο περιβάλλον και συνέχισε με το Μεταπτυχιακό  Δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου στις «Οικοσυτημικές Υπηρεσίες» –  "Ecosystem Services" . Ήταν ανάμεσα στους τρεις  πρώτους που αποκτούν αυτήν τη Μεταπτυχιακή ειδίκευση σε παγκόσμιο επίπεδο.

Μετά τις σπουδές εργάστηκε  στο Ηνωμένο Βασίλειο (Η.Β.) σε οργανισμούς όπως το National Trust For Scotland, έναν από τους μεγαλύτερους οργανισμούς του Η.Β. αλλά και ιδιωτικές συμβουλευτικές επιχείρησης σε θέματα Περιβάλλοντος σε ρόλους διαχείρισης περιβαλλοντικών δεδομένων και διαχείρισης οικολογικών πρότζεκτ αντίστοιχα.

Παράλληλα, παρακολούθησε  μαθήματα στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο της Σκωτίας (με υποτροφία) Κοινωνικής Ψυχολογίας και σειρά σεμιναρίων σε θέματα σχετικά με το αντικείμενο εργασίας της .

Με υποτροφία έπειτα από παγκόσμιο διαγωνισμό επίσης  παρακολουθεί το πρώτο World Forum on Natural Capital (μια πρωτοβουλία των Ηνωμένων εθνών) όπου παρουσίασε  της ιδέες της για την βελτίωση του τότε νέου σχετικά κόνσεπτ των «Οικοσυστημικών Υπηρεσιών». Κάποια στιγμή επιστρέφει στην Ελλάδα και εργάζεται στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Βραβευεται έπειτα από Πανελλήνιο Διαγωνισμό της "Blue Growth" με την πρόταση με τίτλο "marine BI matters". Έτσι κάπως, έρχεται και η επίσημη πρόσκληση απο την Ευρωπαική προεδρία για συμμετοχή της στο COMPET meeting που διοργανώθηκε για τους Υπουργούς Ανταγωνιστηκότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Μάλτα.

Θα φύγει όμως ξανά αυτή τη φορά για τις Η.Π.Α. με υποτροφία από το πανεπιστημιο της Μασαχουσέτης και του εθνικού οργανισμού για την επιστήμη των Η.Π.Α. Βρίσκεται εκεί συμμετέχοντας ως περιβαλλοντολόγος σε παγκόσμια προγράμματα αλλά και ως βοηθός καθηγήτρια.

Το «Ιστορικό» των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών

Το 2000, ο ΟΗΕ ξεκίνησε μια πρωτοβουλία τα συμπεράσματά της οποίας καταγράφηκαν στην Έκθεση «Millennium Ecosystem Assessment» (ΜΕΑ), που ολοκληρώθηκε το 2005. Η παραπάνω έκθεση αποτέλεσε και την αφετηρία ενός νέου ρεύματος στην επιστήμη του περιβάλλοντος που είχε ως αποτέλεσμα την ραγδαία αύξηση μελετών και δημοσιεύσεων καθώς και προσέλκυση ενδιαφέροντος από φορείς λήψης αποφάσεων.

Η αξία των οικοσυστιμικών υπηρεσιών σε παγκόσμιο επίπεδο, υπολογίζεται πολύ μεγαλύτερη των 100 τρις εκατομμυρίων δολαρίων.   

Ένας από του βασικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα 2020 επιδιώκει να διατηρήσει και να αποκαταστήσει τα οικοσυστήματα και τις Υπηρεσίες τους σε όλα τα κράτη-μέλη.

Τα κοινωνικό-ψυχολογικά οφέλη που έχει ο άνθρωπος από το φυσικό περιβάλλον, συχνά δεν λαμβάνονται υπόψη κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων παρότι πλήθος μελετών καταδεικνύουν τη σημαντικότητα αυτών στο ευ ζην. Η ένταξη των παραπάνω στην αποτίμηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών αποτελεί πρόκληση για τους επιστήμονες μιας και προυποθέτει την ανάπτυξη νέων μεθοδολογιών που θα μπορούν να εκφράσουν με νομισματική αξία τα οφέλη αυτά.