Η Αντίσταση, οι προδότες, το σαμποτάζ, τα αντίποινα
Τα γεγονότα που οδήγησαν στις διαδοχικές εκτελέσεις των 62 Μαρτύρων από τη φιλόλογο Μάρα Παναγιωτάκη
Η φιλόλογος Μάρα Παναγιωτάκη κατά τη διάρκεια του Αρχιερατικού Ετήσιου Μνημόσυνου που έγινε στη μνήμη των 62 Μαρτύρων, στο εκκλησάκι των Αγίων Πάντων, στο Γάζι, αναφέρθηκε περιληπτικά στα γεγονότα τονίζοντας μεταξύ άλλων:
«Η θυσία των 62 Μαρτύρων παραμένει πάντα ζωντανή στον ιστορικό μας ορίζοντα, παραμένει κυρίως όμως φωτεινό παράδειγμα και στους σημερινούς αμφίρροπους καιρούς.
Γιατί, το πρόσωπο του φασισμού έχει πάντα την ίδια όψη.
Ας μην εφησυχάσουμε μεταφέροντας απλά την ευθύνη σε μια άλλη εθνότητα, ας μην θεωρούμε το θέμα λήξαν.
Να θυμόμαστε τι έκαναν και να μην επιτρέψουμε σε κανέναν να το ξανακάνει. Τότε μόνο οι ψυχές των νεκρών μας θα είναι δικαιωμένες και αναπαυμένες».
Η ομιλία της κυρίας Παναγιωτάκη είναι η εξής:
«Οι αριθμοί των θυμάτων σε έναν πόλεμο είναι ό,τι πιο εντυπωσιακό, μετά από τις φωτογραφίες, για την ιστορική αφήγηση. Για τη συλλογική μνήμη όμως, ακόμη και ένας μόνο νεκρός που χάθηκε άδικα, ενσαρκώνει την τραγωδία της ιστορίας.
Γράφει ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης:
[Όταν αποχαιρέτησα…]
Όταν αποχαιρέτησα τους φίλους
Σ' αυτή τη γη ξεχάστηκεν η μέρα
Κι οι νύχτες εναλλάσσονταν με νύχτες (…)
Το άψογο πρόσωπο της Ιστορίας θολώνει
Αρχίζει μια καινούρια μέρα που κανείς δεν τη βλέπει
Και δεν την υποψιάζεται ακόμα (…)
Πώς τόσα πρόσωπα να γίνουν αριθμοί
Και τόσα γεγονότα απλά βιβλία
(9η Θερμιδώρ 1955/ Μ. Αναγνωστάκης, Από τη συλλογή Η Συνέχεια 2, 1956)
Τα γεγονότα είναι λίγο ως πολύ γνωστά, η πολιτική του χάους ζωντανεύει στη μνήμη μας σαν κινηματογραφική προβολή.
Το 1941, οι Γερμανοί καταλαμβάνουν το νησί της Κρήτης και άμεσα δημιουργούνται αντιστασιακοί πυρήνες. Καθώς ο άξονας θριαμβεύει και οι σύμμαχοι βρίσκονται σε δύσκολη θέση, ο αγώνας εναντίον τους στην Ελλάδα και στην Κρήτη γιγαντώνεται. Ήδη από τις αρχές του 1941 ο, προ της γερμανικής κατάληψης Δήμαρχος Ηρακλείου, Μηνάς Γεωργιάδης και ο αδελφός του Τίτος μαζί με τον Γιαμαλάκη, τον Ραπτόπουλο, τον Πετράκη και άλλους συγκροτούν την Κρητική Επαναστατική Επιτροπή (Κ.Ε.Ε.) η οποία σύντομα μετονομάστηκε σε Εθνική Κρητική Επαναστατική Επιτροπή. Λίγο αργότερα, τον Ιούνιο του 1941, ο Τίτος Γεωργιάδης ως αντιπρόσωπος του νομού Ηρακλείου, μαζί με άλλους επτά, δημιουργούν στα Χανιά την Ανώτατη Επιτροπή Αγώνος Κρήτης, που είναι η πρώτη αντιστασιακή παγκρήτια οργάνωση.
Η Γερμανική αντικατασκοπεία δεν μένει άπρακτη. Περικυκλώνονται χωριά, συλλαμβάνονται και φυλακίζονται όσοι θεωρούνται ύποπτοι για συμμετοχή στην Εθνική Κρητική Επαναστατική Επιτροπή, στις φυλακές της Αλικαρνασσού και του Ατσαλένιου κρατούνται και βασανίζονται περίπου 400 κρατούμενοι για να αποκαλύψουν ότι ξέρουν για τα όπλα για τους αντάρτες και για τους συμμάχους. Τα λόγια είναι φτωχά μπροστά στις εικόνες που περνούν από το μυαλό μας, εικόνες φρίκης και βασανιστηρίων, όπως έχουν αποτυπωθεί στα δακρυσμένα μάτια και στα μαύρα μαντίλια των γυναικών, εικόνες ανεξίτηλες. Η μαρτυρία της αδελφής των τριών εκτελεσθέντων Κουτεντάκηδων, που τους μετέφερε τρόφιμα στη φυλακή, συγκλονίζει. Τους φυλακισμένους τροφοδοτούν και σημαίνοντα πρόσωπα του Ηρακλείου, ανάμεσά τους και ο ίδιος ο Μηνάς Γεωργιάδης.
Το 1942, αποφασίζεται από τις αντιστασιακές οργανώσεις η εκτέλεση δώδεκα συνεργατών των Γερμανών στο νομό Ηρακλείου, προκειμένου τόσο να ανακοπεί αυτή η αντεθνική δράση, όσο και να αποτραπούν άλλοι να κάνουν το ίδιο.
Μέσα στο Μάιο εκτελούνται έξι ντόπιοι συνεργάτες των Γερμανών.
Τότε το περίφημο γερμανικό δόγμα της ομαδικής ευθύνης αλλά και η αμείλικτη λογική της τρομοκρατίας κυριαρχούν. Στις 3 Ιουνίου 1942 ο Διοικητής Κρήτης, στρατηγός, Άλεξ Αντρέ δίνει επείγουσα διαταγή στον Φόλκμαν, στρατιωτικό διοικητή Ηρακλείου, να εκτελεστούν 12 όμηροι, μεταξύ των οποίων θα ήταν και οι κορυφαίοι της ηρακλειώτικης κοινωνίας. Έπρεπε οι ένοπλες αντάρτικες ομάδες του Ψηλορείτη να σταματήσουν. Ο Φόλκμαν, σε συνεργασία με τον αρχηγό της Γκεστάπο ταγματάρχη Χάρτμαν, συντάσσουν τη λίστα εκείνων που θα έπρεπε να εκτελεστούν.
3 Ιουνίου 1942, απόγευμα και οι Γερμανοί παίρνουν από τα κρατητήρια της Γκεστάπο τον Μηνά Γεωργιάδη με τα δυο του αδέρφια, Τίτο και Μανόλη. Επιλέγουν και από τις φυλακές Αλικαρνασσού άλλους εννιά. Τους οδηγούν στη θέση «Ξεροπόταμος» και τους τουφεκίζουν.
Ο αγώνας όμως δεν κάμπτεται. Οι συμμαχικές δυνάμεις, για να ανακόψουν την προέλαση του Ρόμμελ στην Αφρική, αποφασίζουν την καταστροφή των αεροδρομίων της Κρήτης.
Το 1942, το αεροδρόμιο Ηρακλείου αποτελεί ήδη ένα από τα πιο κομβικά αεροδρόμια της εποχής, λόγω των μεταφορών στη Μέση Ανατολή. Αποφασίζεται η καταστροφή του, μετά από κάποιες αναβολές, τη νύχτα της 13ης προς την 14η Ιουνίου.
Οι σύμμαχοι ξεκινούν βομβαρδισμό του χώρου του αεροδρομίου, ως αντιπερισπασμό, για να καλυφθούν οι σαμποτέρ και να αποφευχθούν αντίποινα σε βάρος του κρητικού λαού. Η επιχείρηση στέφεται με επιτυχία, αλλά ο κατακτητής παραμένει αμείλικτος:
Εφημερίδα «Κρητικός Κήρυξ», 16 Ιουνίου 1942:
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ
Εξ αιτίας σοβαράς ενέργειας σαμποτάζ, ήτις έλαβε χώραν κατά την νύκτα της 13 προς 14 Ιουνίου 1942, και εις την οποίαν ενέργειαν συμμετείχεν εμμέσως και μέρος του πληθυσμού, ετυφεκίσθησαν κατά την 14 Ιουνίου 1942 εις Ηράκλειον 50 όμηροι.
Ο Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης.
Οι αριθμοί μιλούν για 12 και για 50 μάρτυρες, η μνήμη θα ανακαλεί για πάντα 62 ήρωες, ανάμεσά τους και ολόκληρες οικογένειες, που απέναντι στο εκτελεστικό απόσπασμα, έγραψαν τη δική τους σελίδα στην ιστορία του νησιού και της εθνικής αντίστασης.
Ένα κείμενο από την εφημερίδα του Ηρακλείου «Ελεύθερη Κρήτη», το 1947, αποδίδει εξαιρετικά το κλίμα εκείνων των ημερών:
«Ιούνιος 1942. Μέσα στην καταθλιπτική ατμόσφαιρα που δημιουργεί η παρουσία χιλιάδων Ναζί, το ιστορικό Κάστρο ζει ηρωικά το δράμα του και κρατεί ψηλά το φρόνημα του. Το δέντρο της ελευθερίας ποτίζεται με το απαραίτητο αίμα (…)
Η πόλη, σωστό κοιμητήριο, κλεισμένη στον εαυτόν της, ανασαίνει αργά το σκλαβωμένο αγέρα και καταπίνει το φαρμάκι της δουλείας».
Η απεικόνιση από τον ζωγράφο Αριστόδημο, των μορφών των 62 εκτελεσθέντων –μετά από μια συζήτηση που είχαν με τον αείμνηστο Δήμαρχο Ηρακλείου, Μανόλη Καρέλλη, από την δεκαετία του 1980– απαθανατίζει το μεγάλο γεγονός. Λίγες μέρες νωρίτερα έγιναν τα αποκαλυπτήρια του πίνακα στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη. Τα πρόσωπα των Μαρτύρων «θα ατενίζουν εφεξής τον χρόνο, με την επίγνωση ότι επιτέλεσαν το ύψιστο Χρέος προς την πατρίδα και προς το ιδανικό της ελευθερίας».
Καμιά εκτέλεση δεν μπορεί να εκμηδενίσει από την συνείδηση μας εκείνους που προσέδωσαν αληθινό νόημα στη φράση «δίνω τη ζωή μου για την Πατρίδα».
Η θυσία των 62 Μαρτύρων παραμένει πάντα ζωντανή στον ιστορικό μας ορίζοντα, παραμένει κυρίως όμως φωτεινό παράδειγμα και στους σημερινούς αμφίρροπους καιρούς.
Γιατί, το πρόσωπο του φασισμού έχει πάντα την ίδια όψη.
Ας μην εφησυχάσουμε μεταφέροντας απλά την ευθύνη σε μια άλλη εθνότητα, ας μην θεωρούμε το θέμα λήξαν.
Να θυμόμαστε τι έκαναν και να μην επιτρέψουμε σε κανέναν να το ξανακάνει. Τότε μόνο οι ψυχές των νεκρών μας θα είναι δικαιωμένες και αναπαυμένες, όταν, όπως έγραψε και ο Μανόλης Αναγνωστάκης, «η Πράξη σταθεί όρθια σαν Αλεξικέραυνο».
Αιωνία η μνήμη αυτών».
