Μια ξεχωριστή έκθεση με εικόνες βρακοφόρων και φουστανελάδων Αγίων
Στο Μουσείο Αγίας Αικατερίνης στο Ηράκλειο
Εγκαινιάστηκε με μεγάλη συμμετοχή, γεγονός που προμηνύει την επιτυχία της, η σπουδαία έκθεση «Άγιοι βρακοφόροι και φουστανελάδες, Εικονογραφία Νεομαρτύρων από την Κρήτη και άλλες περιοχές» στο Μουσείο Χριστιανικής τέχνης «Αγ. Αικατερίνη Σιναιτών», στο Ηράκλειο.
Τα εγκαίνια έγιναν παρουσία του Αρχιεπισκόπου Κρήτης και προέδρου του ΔΣ του Μουσείου, του Επισκόπου Κνωσού, κληρικών, θεσμικών εκπροσώπων και πλήθους κόσμου.
Η ξεχωριστή αυτή έκθεση άνοιξε τις πύλες της το περασμένο Σάββατο, με ελεύθερη είσοδο στο κοινό, και αποτελεί συνδιοργάνωση της Περιφέρειας Κρήτης με το Μουσείο Χριστιανικής τέχνης «Αγία Αικατερίνη των Σιναϊτων». Θα διαρκέσει έως στο τέλος του έτους, 31 Δεκεμβρίου 2022, και εντάσσεται στο 2ο φεστιβάλ Κρήτης της Περιφέρειας, το οποίο τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού. Για την έκθεση και την σημασία της μίλησαν στα εγκαίνια ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Ευγένιος, πρόεδρος του Μουσείου Χριστιανικής τέχνης, και ο εκπρόσωπος του Περιφερειάρχη, Βαγγέλης Ζάχαρης, εντεταλμένος σύμβουλος τέχνης και σύγχρονου Πολιτισμού. Επίσης διαβάστηκε μήνυμα του αντιπροέδρου του Ιδρύματος Χριστιανικής τέχνης Νίκου Γιγουρτάκη, όπως και μηνύματα των Μητροπολιτών, Ιωαννίνων και Αλεξανδρουπόλεως, οι οποίοι μέσω των Μητροπόλεων τους διέθεσαν στην έκθεση εικόνες φουστανελάδων Αγίων.
Τι είπαν για την έκθεση
Ο Αρχιεπίσκοπος κκ Ευγένιος, ο κ. Ζάχαρης και ο κ. Γιγουρτάκης χαρακτήρισαν ιδιαίτερα ξεχωριστή την έκθεση, η οποία συγκεντρώνει εικαστικό, θρησκευτικό, κοινωνικό, λαογραφικό ενδιαφέρον και εξέφρασαν την επιθυμία τους να ταξιδέψει και εκτός Κρήτης. Παράλληλα ευχαρίστησαν θερμά τον Περιφερειάρχη Κρήτης Σταύρο Αρναουτάκη, για την έγκριση και έμπρακτη στήριξη της επιτυχημένης συνδιοργάνωσης.
Επίσης ευχαρίστησαν για την βοήθεια τους, στην οργανωτική λειτουργία της έκθεσης και των εγκαινίων, τον δημοσιογράφο-συλλέκτη έργων τέχνης Μιχάλη Κρασάκη και το Δημοσιογράφο-συγγραφέας Νίκο Ψιλάκη. Κλείνοντας απηύθυναν ανοιχτό κάλεσμα στους πολίτες και στους επισκέπτες της Κρήτης να την δουν από κοντά καθώς η είσοδος σε όλους είναι δωρεάν.
Ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης στον επίλογο του ανέφερε, χειροκροτούμενος, ότι, την πολύ σημαντική και μοναδική έκθεση, την αφιερώνει στον προκάτοχο του Αρχιεπίσκοπο Ειρηναίο.
Τι μπορεί να δει ο επισκέπτης
Για πρώτη φορά, το κοινό θα μπορέσει να δει συγκεντρωμένες εικόνες που απεικονίζουν Νεομάρτυρες της ελληνικής Εκκλησίας με παραδοσιακές φορεσιές, βράκες και φουστανέλες και να παρακολουθήσει την εξέλιξη της εικονογραφίας των Νεομαρτύρων από τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια (δεκαετία 1830) μέχρι σήμερα.
Στην έκθεση παρουσιάζονται 46 συνολικά αγιογραφίες από την Ελλάδα, τη Μικρά Ασία και τον Πόντο. Ανάμεσά τους ο φημισμένος Άγιος Γεώργιος Φουστανελάς από τα Ιωάννινα, ο Βρακοφόρος Άγιος Μανώλης των Σφακίων, οι Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου του Ιωάννη Φραγκόπουλου, οι φουστανελάδες Άγιοι της Σαμοθράκης, η Αγία Αργυρή της Προύσας και πολλές ακόμα μοναδικής ομορφιάς και σπανιότητας αγιογραφίες. Το παλαιότερο έργο της έκθεσης χρονολογείται από το 1836 ενώ τα νεότερα φτάνουν μέχρι τις μέρες μας.
Τα έργα συλλέχθηκαν κυρίως από ναούς της Κρήτης αλλά και από την υπόλοιπη Ελλάδα
Όπως τόνισε η Επιμελήτρια του Μουσείου και της Έκθεσης Έφη Ψιλάκη: «Η έκθεση «Άγιοι Βρακοφόροι και Φουστανελάδες. Εικόνες Νεομαρτύρων από την Κρήτη και άλλες περιοχές» έχει ταυτόχρονα εικαστικό, θρησκευτικό, εθνικό και κοινωνικό περιεχόμενο και ενδιαφέρον και φανερώνει την πολλαπλή σημασία του ενδύματος στη χριστιανική τέχνη.
Η ορθόδοξη αγιογραφία αποτύπωσε και διέσωσε μέσα από την ενδυμασία πληροφορίες από την καθημερινότητα της κάθε εποχής, παρέχοντας πολύτιμο λαογραφικό και ιστορικό υλικό.
Στα έργα που παρουσιάζονται ωστόσο, ο ρόλος της ενδυμασίας έχει μία ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα, καθώς πολλά από αυτά ζωγραφίστηκαν σε δύσκολες εποχές και σε περιοχές που δεν είχαν ακόμη ενσωματωθεί στο ελληνικό κράτος (19ος- αρχές 20ού αιώνα).
Η ιστορική περίοδος κατά την οποία φιλοτεχνήθηκαν οι παλαιότερες αγιογραφίες της έκθεσης συμπίπτει με την απελευθέρωση από τον οθωμανικό ζυγό.
Έτσι, όταν οι πλανόδιοι ζωγράφοι της Ηπείρου άρχισαν να ντύνουν τους νέους αγίους στις εικόνες τους με φουστανέλες, και οι Κρητικοί να απεικονίζουν τους δικούς τους με βράκες το ελληνικό κράτος είχε μόλις γεννηθεί.
Οι τοπικές ενδυμασίες κυριαρχούσαν σε ολόκληρο σχεδόν τον ελληνικό χώρο και οι Νεομάρτυρες απεικονίζονταν στις εικόνες ακριβώς όπως ήταν στην επίγεια ζωή τους.
Αυτοδίδακτοι λαϊκοί καλλιτέχνες τολμούν στα δύσκολα αυτά χρόνια να απεικονίσουν τις σεπτές μορφές των ανθρώπων που έδωσαν τη ζωή τους για τη χριστιανική πίστη και την πατρίδα με τις καθημερινές φορεσιές τους και να δημιουργήσουν νέους εικονογραφικούς τύπους αλλά και νέα ηθικά πρότυπα. Νεομάρτυρες συνέχισαν να φιλοτεχνούνται καθ' όλο τον 19ο αιώνα, ενώ συχνά οι εικόνες τους στέλνονταν και έξω από τις περιοχές στις οποίες είχαν δράσει, στην πρωτεύουσα και σε άλλα μεγάλα ελληνικά αστικά κέντρα.
Παράλληλα, άρχισαν να τυπώνονται χαλκογραφίες από μοναστήρια και ιερά προσκυνήματα, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την εξοικείωση και άλλων πιστών με τους νέους εικονογραφικούς τύπους. Οι ελληνικές περιπέτειες του 19ου αιώνα, με ένα μεγάλο τμήμα της σημερινής ελληνικής επικράτειας να συνεχίζει να αποτελεί τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ευνόησε τόσο την απόδοση τιμής στους Νεομάρτυρες όσο και την εξάπλωση της εικονογραφίας τους.
Ωστόσο, παράλληλα με τις εικόνες στις οποίες οι άγιοι ζωγραφίζονταν με παραδοσιακές ενδυμασίες, εμφανίζονταν και άλλες όπου εικονίζονταν με ρωμαϊκούς χιτώνες. Αυτό κράτησε μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα περίπου.
Σήμερα παρουσιάζεται σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο ένα πολύ ενδιαφέρον φαινόμενο: Πλήθος αγιογραφικών εργαστηρίων φιλοτεχνούν εικόνες Νεομαρτύρων με τοπικές ενδυμασίες, ενώ παράλληλα οικοδομούνται νέοι ναοί και οι τοπικές κοινωνίες, μαζί με την τιμή που αποδίδουν στους αγίους αυτούς, συντηρούν την ιστορική μνήμη.
Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η εμφάνιση για πρώτη φορά εικόνων Νεομαρτύρων που δεν είχαν ζωγραφιστεί παλαιότερα και άλλων που δεν είχαν ακόμη αποκαλυφτεί και έγιναν γνωστοί μέσα από τη μελέτη των καταδικαστικών αποφάσεων που εξέδιδαν οι οθωμανικές αρχές εις βάρος όσων επέμειναν στην χριστιανική πίστη, κυρίως κρυπτοχριστιανών και πρώην εξισλαμισθέντων. Όλοι αυτοί οδηγήθηκαν σε μαρτυρικό θάνατο.
Τα σχετικά παραδείγματα των Νεομαρτύρων που δεν είχαν εικονογραφηθεί μέχρι πρόσφατα είναι πολλά και προέρχονται από όλη την Ελλάδα.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα ο Νεομάρτυρας Μύρωνας από την Κρήτη, που μαρτύρησε στο Ηράκλειο το 1793 αλλά η πρώτη εικόνα του εμφανίστηκε μόλις το 1976, σχεδόν δυο αιώνες μετά, η Αγία Μαρία τη Μεθυμοπούλα (+1826) που η πρώτη εικόνα της ζωγραφίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο ΆγιοςΜαθιός (+1700) και οι Νεομάρτυρες από την Κίσσαμο (+1861) που έγιναν γνωστοί μόλις τις τελευταίες δεκαετίες».
Εικόνες χαρακτηριστικές όλων αυτών βλέπουμε στην έκθεση.
Ώρες Λειτουργίας του Μουσείου:
Δευτέρα-Σάββατο 10:00 με 18:00,
Κυριακή 11:00-18:00
