Οι σπηλιές των Καλεσών
Ένας αναξιοποίητος και σχεδόν άγνωστος θησαυρός
ΡΕΠΟΡΤΖ: Ελένη Βασιλάκη
Αναξιοποίητος και σχεδόν άγνωστος στον πολύ κόσμο είναι ο πλούτος των λαξευτών σπηλαιώσεων που συναντάμε στην περιοχή των Καλεσών.
Λέγεται πως σε Άνω και Κάτω Καλέσα, υπάρχουν ακόμα και 200 τέτοια σπήλαια, σε αγροτικές περιοχές, δίπλα και κάτω από σπίτια, ακόμα και κάτω από το παλιό δημοτικό σχολείο. Αρκετά απ αυτά τα σπήλαια έχουν μακρύ παρελθόν καθώς η αρχική χρήση τους ήταν για ταφή νεκρών.
Ο Αρχιτέκτονας Ηρακλής Πυργιανάκης εκτιμά μάλιστα το χρόνο κατασκευής των συγκεκριμένων από το 1400 π.Χ. έως και 700 π.Χ.
Πρόκειται, όπως λέει, για θαλαμοειδείς τάφους, οικογενειακούς, μικρών συνήθως διαστάσεων αφού η διάμετρος τους δεν ξεπερνά τα τρία μέτρα και το ύψος τους τα 2,5 μέτρα.
Σε αρκετά βλέπουμε διαμορφωμένες στα τοιχώματα και λαξευμένες εσοχές ή πεζούλια όπου τοποθετούσαν αντικείμενα με τα οποία συνόδευαν τις ταφές.
Σε τέτοιους τάφους τοποθετούσαν λάρνακες με τον νεκρό ή τεφροδόχους,μετά την καύση του νεκρού, καθώς η περίοδος κατασκευής των τάφων-σπηλαίων συμπίπτει με την περίοδο που οι πρόγονοι μας έκαιγαν τους νεκρούς τους και μάλιστα, όχι όλους αλλά τους πλέον επιφανείς, τους αθλητές και πολεμιστές.
Για να φτιάξουν αυτούς τους θαλαμοειδείς τάφους διάλεγαν εδάφη από μάργες ( είδος λευκού κούσκουραπου εύκολα μπορούσαν να σκάψουν).
Με την ίδια ακριβώς τεχνική συνέχισαν να φτιάχνουν τέτοιες σπηλαιώσεις και μεταγενέστερα για άλλες χρήσεις, όπως πρόχειρη κατοίκηση και ως χώρους αποθήκευσης και σταβλισμού ζώων.
Αρχικά σκάλιζαν τον κούσκουρα σε αυγοειδή μορφή και στη συνέχεια, για να σταθεροποιηθούν οι κοίλες εσωτερικές επιφάνειες, έβαζαν φωτιά, όπως καίμε τους ξυλόφουρνους σήμερα,και έτσι δημιουργούσαν μια κρούστα από το καμένο χώμα.
Με αυτό τον τρόπο έκαναν απολύμανση του χώρου και εμπόδιζαν τη σκόνη να πέφτει από τα τοιχώματα των σπηλαίων. Έτσι περιέγραψαν στον κ. Πυργιανάκη τον τρόπο κατασκευής των σπηλαιών στα Καλέσα οι Ιωάννης Αλμπαντάκης και Ζαχάρης Φασουλάκης καθώς και ο Γεώργιος Τσαγκαράκης από τον Κρουσώνα.
Πρόχειρα καταλύματα και στάβλοι
Πριν από περίπου 50 χρόνια χρησιμοποιούσαν αυτά τα σπήλαια οι αγρότες στις περιοχές όπου είχαν ελιές και αμπέλια. Λειτουργούσαν ως πρώτης τάξεως κατάλυμα για να τους προστατεύουν από τη ζέστη του καλοκαιριού και από τις βροχές του χειμώνα.
Ακόμα τις αξιοποιούσαν ως αποθήκες και στάβλους για τα ζώα τους. Μάλιστα έφτιαχναν και δίχωρες σπηλιές, όπου στη μια έμεναν οι άνθρωποι και στην άλλη τα ζώα τους.
Μαρτυρία του Ιωάννη Λιανδρογιαννάκη
«Στην περιοχή ΤζορμπατζανάΚαβροχωρίου υπάρχει δίχωρο σπήλαιο "Ο Σπήλιος του Λιαντρογιάννη".
Εκεί θυμάμαι, πριν από πενήντα χρόνια περίπου, ότι η οικογένεια μου, τα καλοκαίρια, πριν ξεκινήσει ο τρύγος, μεταφερόταν με χρηστικά είδη σπιτιού, αλλά και με τα οικόσιτα ζώα όπως κατσίκες, όρνιθες κλπ.
Στο ένα μέρος του σπηλαίου μέναμε εμείς και στο άλλο τα ζώα.
Πριν μεταφερθούμε όμως, ο πατέρας μου, Κωνσταντίνος Λιανδρογιαννάκης (Λιαντροκωστής), πήγαινε εκεί, έβαζε φωτιά στο σπήλαιο, προκειμένου να δημιουργηθεί μια κρούστα στην εσωτερική επιφάνεια, για μην πέφτουν σκόνες και για απολύμανση.
Στο σπήλαιο μέσα είχαν κατασκευάσει εσοχές που χρησίμευαν ως ντουλάπια, χώροι τοποθέτησης χρηστικών αντικειμένων όπως ο λύχνος, παραστιά για το μαγείρεμα, αλλά και για θέρμανση όποτε χρειαζόταν. Στο χώρο που ήταν τα ζώα είχαν κατασκευάσει ένα μικρό λάκκο για να γεννούν οι όρνιθες τα αυγά.
Στο σπήλαιο πήγαιναν εκτός από το καλοκαίρι και το χειμώνα προκειμένου να μαζέψουν τις ελιές, να ξελακκίσουν και να κλαδέψουν τα αμπέλια.
Ο Σπήλιος του Λιαντρογιάννη κατασκευάστηκε από τον παππού μου Ιωάννη Λιανδρογιαννάκη το 1930 περίπου και διατηρείται ως έχει ακόμα και σήμερα)».
Η εκκλησία σπηλιά
Στην περιοχή των κάτω Καλεσών να σημειώσουμε πως μια τέτοια σπηλιά, η οποία μάλιστα είναι λαξευμένη σε σχήμα σταυροειδές, λειτουργεί ως ναός αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη.
Άλλες σπηλιές στα Καλέσα βρίσκονται σε υπόγεια σπιτιών.
Προϋπήρχαν και δεν καταστράφηκαν αλλά πάνω σε αυτές κτίστηκαν σπίτια.
Σπηλιά υπάρχει και κάτω από το Δημοτικό Σχολείο των Καλεσών, που ήταν ο φόβος και τρόμος παλιά των μαθητών καθώς τους έλεγαν πώς να δεν κάτσουν φρόνιμα θα τους βάλουν εκεί τιμωρία.
Είναι πάντως σημαντικό όλοι αυτοί οι χώροι με κάποιο τρόπο να αναδειχθούν και να αποτελέσουν σημείο αναφοράς για τις περιοχές που τους φιλοξενούν και ειδικά για τα Καλέσα που ο αριθμός τους είναι μεγάλος.
Είναι κρίμα κάποια στιγμή να καταρρεύσουν ή να κλείσουν οι είσοδοι τους από τη βλάστηση και να χαθούν από το προσκήνιο. Αποτελούν κομμάτι της ιστορίας των οικισμών και αξιόλογο αξιοθέατο.
(Πληροφορίες και μέρος του φωτογραφικού υλικού μας διέθεσε ο Ηρακλής Πυργιαννάκης)
