Μια ξεχασμένη ταινία μικρού μήκους του 1964, αφιερωμένη στη μνήμη του Νίκου Καζαντζάκη, επαναφέρει εικόνες από το παλιό Ηράκλειο και τους ανθρώπους του. Με τίτλο «Περήφανη ράτσα», η ταινία γυρίστηκε επτά χρόνια μετά τον θάνατο του μεγάλου στοχαστή και συγγραφέα, ανασυνθέτοντας το πνεύμα του μέσα από τους ήρωές του και τις μνήμες της γενέθλιας πόλης του.
Η ταινία, γυρισμένη σε φιλμ 16 mm, δεν περιορίζεται σε μια απλή βιογραφική αναδρομή. Με λυρικό τρόπο και ποιητική αφήγηση, οι μορφές του Καζαντζάκη, του Ζορμπά, του Καπετάν Μιχάλη και της Κρητικής ψυχής εμφανίζονται να ζωντανεύουν μπροστά στην κάμερα. Οι σκηνές από τα Λιοντάρια, τα σοκάκια του Ηρακλείου και τα γύρω χωριά λειτουργούν ως ντοκουμέντο εποχής — ένα πολύτιμο χρονικό της πόλης πριν από εξήντα χρόνια.
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν οι εμφανίσεις του Νίκου Ξυλούρη, του Βασίλη Σκουλά, του Αβυσσινού και του Άβελ Σέστακ, της θρυλικής μορφής της πάλης που έζησε και πέθανε στο Ηράκλειο το 1995. Ο Σέστακ, Γάλλο-Αργεντινός γεννημένος το 1918, υπήρξε μια εμβληματική φυσιογνωμία της πόλης και στην ταινία εμφανίζεται σαν “Ζορμπάς” να σηκώνει γάιδαρο στην πλατεία των Λιονταριών — σκηνή που έμεινε θρυλική.
Η “Περήφανη ράτσα” χρησιμοποιεί φράση που συναντάται επανειλημμένα στο έργο του Καζαντζάκη· το περήφανο γένος που αντιστέκεται, που αγωνίζεται και που δημιουργεί, είναι ο κεντρικός πυρήνας του φιλμ. Το Ηράκλειο προβάλλεται σαν τόπος γέννησης και μνήμης, ενώ οι εικόνες της ταινίας ανακαλούν τη σκληρή, ποιητική και λαϊκή Κρήτη του συγγραφέα.
Παρά τη σπουδαιότητά της, η ταινία παραμένει σχεδόν άγνωστη στο ευρύ κοινό, καθώς δεν κυκλοφόρησε ποτέ σε εμπορική διανομή και σώζεται μόνο σε λίγα αντίγραφα. Η ανάδειξή της σήμερα αποτελεί πολιτιστικό χρέος και πολύτιμη υπενθύμιση ότι ο Καζαντζάκης εξακολουθεί να εμπνέει καλλιτέχνες, μουσικούς και ανθρώπους του Ηρακλείου που συνδέουν τη μνήμη του με την πόλη και την τέχνη της.
Από το αρχείο του Κώστα Δήμου και Γιώργου Καλιγιαννάκη
