Κυπριακό: Η μια χαμένη ευκαιρία για την επίλυσή του

Petite Perle 300×250

Αν υπήρξε μία φορά τα τελευταία χρόνια που το Κυπριακό έφτασε μία ανάσα από την επίλυσή του, αυτή ήταν στην Πενταμερή που έλαβε χώρα το καλοκαίρι του 2017, στο ελβετικό θέρετρο Κραν Μοντανά. Γνώστες του ζητήματος θεωρούν ότι τότε χάθηκε μία μεγάλη ευκαιρία και έκτοτε οι όποιες επαφές οδηγούνται σε ναυάγιο.

Από τον ΟΗΕ κατεβλήθη μία προσπάθεια, μέσω της πρόσφατης άτυπης Πενταμερούς, και θα γίνει άλλη μία τον Σεπτέμβριο, αλλά δεν υπάρχουν αισιόδοξες εκτιμήσεις. 

Η «Βραδυνή της Κυριακής», με αφορμή τις διεργασίες στο Κυπριακό, παρουσιάζει τη μεγάλη χαμένη ευκαιρία του Κραν Μοντανά, και αναδεικνύει τις πτυχές του παρασκηνίου που οδήγησαν στο ναυάγιο.

Τότε που το Κυπριακό έφτασε μία ανάσα από τη λύση του, και κύκλοι σε Ελλάδα και Κύπρο θεώρησαν τον Νίκο Αναστασιάδη υπεύθυνο για το ναυάγιο από τη στιγμή που επέμενε στην άμεση αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων, αλλά δεν είναι αυτή η αλήθεια.

Η λύση δεν επήλθε με μοναδικό υπεύθυνο την Τουρκία, τον Τσαβούσογλου, και, φυσικά, τον Ταγίπ Ερντογάν. Το πρόβλημα ήταν το καθεστώς εγγυήσεων και η απομάκρυνση των τουρκικών στρατευμάτων. Κάτι που αρχικά το είχαν δεχθεί οι Τούρκοι, και όλα έδειχναν ότι φτάναμε σε λύση. Όμως, με μία απροσδόκητη στροφή αναίρεσαν όλα όσα είχαν υποσχεθεί και τορπίλισαν τις συνομιλίες.

Το καθεστώς εγγυήσεων

Στο Κραν Μοντανά επί ένα δεκαήμερο υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, η Ελλάδα η Κύπρος, οι Τουρκοκύπριοι, η Τουρκία και η Βρετανία αναζήτησαν τρόπους επίλυσης και έφτασαν πολύ κοντά. «Αγκάθι» αποτέλεσε το καθεστώς των εγγυήσεων και η παρουσία στρατευμάτων. Δεν νοείται να υπάρχουν ξένα στρατεύματα σε ανεξάρτητη χώρα- μέλος της Ε.Ε.

Το ζήτημα των εγγυήσεων κυριάρχησε και στο δείπνο που παρέθεσε ο γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτιέρες το βράδυ της 6ης Ιουλίου 2017. Παρόντες στο δείπνο οι τρεις εγγυήτριες Δυνάμεις (Κοτζιάς και Τσαβούσογλου από Ελλάδα και Τουρκία), η ηγεσία της Κύπρου, οι Τουρκοκύπριοι και η Ε.Ε. ως Παρατηρητής. 

Πληροφορίες της «ΒτΚ» από αυτόπτες μάρτυρες και διπλωματικούς παράγοντες που συμμετείχαν στις συνομιλίες, αναφέρουν ότι ο Γκουτιέρες άνοιξε τη συζήτηση λέγοντας ότι η Συνθήκη Εγγυήσεως και το δικαίωμα μονομερούς επέμβασης δεν ήταν βιώσιμα. «Παρωχημένα», τα χαρακτήρισε συγκεκριμένα, και είπε ότι δεν μπορεί να υπάρξει ασφαλής λύση υπό το καθεστώς αυτό.

Όπως είπε, η Τουρκία τού παρέδωσε ένα άτυπο έγγραφο (non paper), στο οποίο πρότεινε αντικατάσταση της Συνθήκης Εγγυήσεως με μία νέα Συνθήκη Εφαρμογής της λύσης (Implementation Treaty). Η ελληνική πλευρά, ο Νίκος Κοτζιάς, πρότεινε αντί μίας νέας συνθήκης, τη δημιουργία ενός μηχανισμού παρακολούθησης της εφαρμογής της λύσης, κάτι που αποδέχθηκε ο Γκουτιέρες, και τα Η.Ε. ετοίμασαν ένα σχέδιο μηχανισμού το οποίο ο γ.γ. του ΟΗΕ το μοίρασε στους παρευρισκόμενους.

Ο… ελαστικός Τσαβούσογλου

Ο Γκουτιέρες ρώτησε τον Τσαβούσογλου, ενώπιον όλων, κατά πόσο η Τουρκία θα αποδεχόταν να καταργηθεί αμέσως η Συνθήκη Εγγυήσεως εάν υπήρχε ένας αξιόπιστος μηχανισμός παρακολούθησης. Ο Τσαβούσογλου απάντησε ότι η Τουρκία ήταν ανοιχτή στο διάλογο και θα ήταν ελαστική, αλλά αυτό θα ήταν συνάρτηση της προόδου που θα υπήρχε στα άλλα τέσσερα ανοιχτά ζητήματα. Οι πηγές μας αναφέρουν ότι καθ' όλη τη διάρκεια των συζητήσεων η τουρκική πλευρά δεν έφερε ένσταση, ούτε αμφισβήτησε την πρόταση του γ.γ. για μηχανισμό που θα αντικαθιστούσε τη Συνθήκη Εγγυήσεως.

Στη συνέχεια, ο Γκουτιέρες έθιξε το μείζον θέμα της αποχώρησης των στρατευμάτων, για το οποίο υπήρχαν έντονες διαφωνίες. Όμως, το «μηδέν στρατός και μηδέν εγγυήσεις» δεν ήταν αποδεκτό από την Τουρκία, ενώ η μακροχρόνια παραμονή στρατευμάτων ήταν «κόκκινη γραμμή» για τους Έλληνες. Επελέγη η μέση λύση. Δηλαδή, να μην αποχωρήσουν όλα τα στρατεύματα από την αρχή, αλλά να υπάρξει ραγδαία μείωσή τους, συνοδευόμενη από μία ρήτρα για αναθεώρηση της διάρκειας παραμονής τους. 

Η αποχώρηση των στρατευμάτων

Συγκεκριμένα, η ελληνική πλευρά είχε απευθυνθεί στους ανώτατους στρατιωτικούς της ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων και τους ζήτησε μία εκτίμηση για το χρόνο που απαιτούνταν για την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων. Οι στρατιωτικοί ανέτρεξαν σε μοντέλα που είχαν ήδη εφαρμοστεί, και πήραν ως κύριο μοντέλο την αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων από την Ανατολική Γερμανία το 1990-91. Χρειάστηκαν 9 μήνες για να αποχωρήσουν 450 χιλιάδες στρατιώτες. Η ελληνική πλευρά έδωσε διπλάσια διορία στους Τούρκους, δηλαδή 18 μήνες, για να οργανωθεί η αποχώρηση των στρατευμάτων τους, εκτός από αυτούς που προβλέπει η Συνθήκη της Ζυρίχης. Χρόνος υπεραρκετός και σε οργανωτικό αλλά και σε ψυχολογικό επίπεδο.

Ο Γκουτιέρες από την πλευρά του έκρινε ότι το ζήτημα των στρατευμάτων έπρεπε να παραπεμφθεί σε ανώτερο επίπεδο, με τη συμμετοχή των πρωθυπουργών των τριών εγγυητριών δυνάμεων, σε μία νέα διάσκεψη στη Νέα Υόρκη, μερικές ημέρες αργότερα ή να κληθούν την ίδια ώρα στο Κραν Μοντανά.

Ο γ.γ. του ΟΗΕ ρώτησε τον Τσαβούσογλου εάν η Τουρκία θα συμφωνούσε να γίνει η συζήτηση για τα στρατεύματα σε επίπεδο πρωθυπουργού Τσίπρα – προέδρου Ερντογάν, και αυτός απάντησε ότι δεν είχε ένσταση. 

Στην ίδια ερώτηση ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας, Νίκος Κοτζιάς, είπε ότι εάν τα στρατεύματα που θα παρέμεναν, θα ήταν εντός του πλαισίου της Συνθήκης Συμμαχίας του 1960, δηλαδή 650 Τούρκοι και 950 Έλληνες, η Ελλάδα ήταν ανοιχτή να συζητήσει μία διαδικασία αναθεώρησης της παραμονής τους σε επίπεδο πρωθυπουργών.

Ο Τσαβούσογλου είπε ότι κατανόησε πλήρως την τοποθέτηση του γενικού γραμματέα ότι το δικαίωμα μονομερούς επέμβασης δεν ήταν βιώσιμο και επανέλαβε τη θέση του ότι το «μηδέν στρατεύματα και μηδέν εγγυήσεις» δεν ήταν σημείο εκκίνησης. Παρ' όλα αυτά, είπε, η Τουρκία θα ήταν ευέλικτη και θα συζητούσε αναθεώρηση του δικαιώματος επέμβασης εάν υπήρχε συμφωνία στα υπόλοιπα ανοιχτά θέματα. Σε μία τέτοια περίπτωση, διευκρίνισε, η Τουρκία θα ήταν περισσότερο ευέλικτη.

Ο Νίκος Κοτζιάς είχε προτείνει την παραμονή των στρατευμάτων που όριζε η συνθήκη του 1960. Δηλαδή 650 Τούρκοι και 950 Έλληνες.

Ο Τσαβούσογλου δεν τήρησε τη δέσμευσή του

Για την αποχώρηση των στρατευμάτων η Τουρκία είχε προτείνει το σύστημα των πενταετιών. Δηλαδή ζήτησε να παραμείνουν στρατεύματα για τρεις θητείες προεδρικές (Ελληνοκύπριος, Τουρκοκύπριος και Ελληνοκύπριος πρόεδρος εναλλάξ). Ήτοι 15 χρόνια. Κάτι που απέρριψαν ομόφωνα οι υπόλοιποι.

Το προηγούμενο βράδυ, βρήκε την ελληνική αντιπροσωπεία ο γ.γ. του ΟΗΕ Γκουτιέρες και τους ανακοίνωσε «μία ευχάριστη είδηση». Ότι «ο Τσαβούσογλου μου είπε πως μπορεί να δεχθεί η Τουρκία κατάργηση εγγυήσεων και την σταδιακή απομάκρυνση εντός ευλόγου χρονικού διαστήματος των στρατευμάτων τους, ώστε να παραμείνει μόνο ο προβλεπόμενος αριθμός, και αυτό προσωρινά. Στη συνέχεια, θα αναλάβει ο ΟΗΕ την ασφάλεια των κατοίκων». Αυτό ήταν και το κλειδί τις επίλυσης, που όμως δεν ευοδώθηκε. Θα εξηγήσουμε στη συνέχεια το τι συνέβη…

Για την ώρα, η πορεία της συζήτησης στο δείπνο ήταν σε αρμονία με αυτή τη διαβεβαίωση που ο Τσαβούσογλου έδωσε στον Γκουτιέρες, ότι η Τουρκία θα αποδεχόταν κατάργηση των εγγυήσεων εάν υπήρχε συμφωνία στα υπόλοιπα θέματα και ένας συμφωνημένος μηχανισμός για την εφαρμογή της λύσης. 

Ο Γκουτιέρες, για να διευκολύνει την κατάσταση, ενημέρωσε τον Αναστασιάδη, στην κατ' ιδίαν συνάντηση που είχαν πριν από το δείπνο, ότι ο Τσαβούσογλου δεν ήταν εξουσιοδοτημένος από την Άγκυρα να υποβάλει γραπτές προτάσεις για την κατάργηση των εγγυήσεων, αλλά τον διαβεβαίωσε ότι θα αποδεχόταν μία τέτοια εισήγηση, ως μέρος ενός συνολικού πακέτου εάν προερχόταν από τα Ηνωμένα Έθνη.

Από την πλευρά του όμως, ο Αναστασιάδης –βρισκόταν υπό πίεση στην Κύπρο, αφού υπήρχαν πολλές διαφωνίες με τις συνομιλίες– ζήτησε να κατατεθεί γραπτώς η θέση αυτή από τους Τούρκους. Κάτι που δεν μπορούσε να γίνει φυσικά. Άλλωστε, ο ίδιος, επαναλαμβάνουμε, δεν ήταν οπαδός της λύσης, αφού θεωρούσε πως είναι αδύνατη η συμβίωση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων μετά από τόσα χρόνια διαμάχης. Και εκτιμούσε ότι η μόνη βιώσιμη λύση είναι τα δύο κράτη.

Ο Αναστασιάδης θεωρούσε πως η υπόσχεση της Τουρκίας ότι θα ήταν ευέλικτη είχε την αξία που είχε η αξιοπιστία των Τούρκων. Δηλαδή, δεν σήμαινε τίποτα για κανέναν από τα άλλα μέρη, και επέμεινε ότι υπήρχαν ασάφειες και ότι δεν θα δεχόταν καμιά συμφωνία εάν δεν ξεκαθάριζαν όλα.

Κάπου εδώ παρενέβη ο Ακιντζi και προσπάθησε να πείσει τον Αναστασιάδη ότι ήταν η τελευταία προσπάθεια για λύση ομοσπονδίας και δεν έπρεπε να αφήσουν τη λύση να γλιστρήσει μέσα από τα χέρια τους. 

Είπε ότι ήταν η πρώτη φορά που η Τουρκία δεχόταν αναθεώρηση του συστήματος εγγυήσεων και αυτό ήταν ένα σημαντικό βήμα που δεν έπρεπε να χαθεί.

Όταν ο Γκουτιέρες είπε ότι σύμφωνα με την αντίληψή του η Τουρκία θα αποδεχόταν τον τερματισμό του δικαιώματος επέμβασης, στο πλαίσιο μιας συνολικής διευθέτησης. Τότε παρενέβη ο Αναστασιάδης και αναρωτήθηκε ότι αφού όπως ισχυρίζεται ο ΟΗΕ όλες οι εκκρεμότητες θα είχαν διευθετηθεί, ποιο ήταν το πρόβλημα της Τουρκίας να πει ευθέως ότι δέχεται κατάργηση των εγγυήσεων. Ο Τσαβούσογλου του απάντησε λέγοντας ότι «μόλις τώρα το είπε ο γενικός γραμματέας, αλλά δεν θέλεις να το ακούσεις».

Και ενώ όλα έδειχναν ότι θα ξεπεραστεί το πρόβλημα με τη σκληρή στάση Αναστασιάδη –που ήθελε γραπτώς τις διαβεβαιώσεις για απόσυρση των εγγυήσεων– αφού υπήρξαν πιέσεις και από Αθήνα, μετά από ένα μισάωρο διάλειμμα που έγινε προκειμένου να ενημερωθούν οι κυβερνήσεις Αθήνας και Άγκυρας, ο Γκουτιέρες προθυμοποιήθηκε να διευκολύνει την κατάσταση και να γράψει ο ίδιος ένα κείμενο με το οποίο να εξηγεί τι είχε κατανοήσει από τις διμερείς συζητήσεις. Όταν έφτασε στο σημείο των όσων τού είπε ο Τσαβούσογλου για συμφωνία της Τουρκίας για απόσυρση στρατευμάτων εντός εύλογου χρόνου, συνέβη το απροσδόκητο. Ο Τσαβούσογλου σηκώνεται κατακόκκινος και με οργίλο ύφος λέει στον Γκουτιέρες και τους υπόλοιπους ότι «ποτέ δεν συμφώνησε για κάτι τέτοιο».

«Πάγωσαν» όλοι, και κυρίως ο Γκουτιέρες, ο οποίος έδωσε και τις διαβεβαιώσεις στους υπόλοιπους για τα όσα του είπε ο Τσαβούσογλου, που τώρα τα ανακαλούσε άκομψα.

Ο Κύπριος Πρόεδρος θεωρούσε από την αρχή αναξιόπιστες τις τουρκικές υποσχέσεις.
Την ώρα που η συμφωνία ήταν ορατή ο Τσαβούσογλου ανακάλεσε όλα όσα είχε πει.

Ναυάγιο αλά… τούρκα

Ο Γκουτιέρες μετά την αλλαγή στάσης του Τούρκου υπ. Εξ. δεν έχασε την ψυχραιμία του. Χωρίς να εκθέσει και να μειώσει τον Τούρκο υπουργό, αρκέστηκε να πει ότι μάλλον ο ίδιος δεν κατάλαβε πολύ καλά, και εξέφρασε την ικανοποίησή του που τα πράγματα έφτασαν τόσο κοντά στην επίλυση, και τόνισε ότι θα συνεχίσει να προσπαθεί με βάση τα όσα συμφωνηθούν εκεί.  

Κάπου εκεί, ο Τσαβούσογλου –συνεχίζοντας το κρεσέντο αδιαλλαξίας– είπε ότι έπρεπε να υπάρξουν διευκρινίσεις για όλα τα ζητήματα και όχι μόνο για τις εγγυήσεις. Είπε, επίσης, ότι δεν αποδεχόταν να μπει οτιδήποτε γραπτώς και επανέφερε τις αρχικές του προτάσεις, ότι θα πρέπει να διατηρηθούν οι εγγυήσεις και να επανεξεταστούν σε 10-15 χρόνια. 

Ο Γκουτιέρες τότε κατάλαβε ότι δεν ήταν εφικτή μία συμφωνία, αφού υπήρξε αλλαγή πλεύσης από την Άγκυρα και όχι από τον Τσαβούσογλου. Γνώριζε πως υπήρξε επικοινωνία του Τούρκου υπ. Εξ. με τον Ερντογάν, και στη συνέχεια άλλαξαν όλα. «Ο Ερντογάν θεώρησε ότι έδινε πάρα πολλά», είπε διπλωμάτης του ΟΗΕ. Να σημειωθεί επίσης, ότι έπαιξε βρώμικο ρόλο και ο άνθρωπος του Γκουτιέρες και προσωπικός απεσταλμένος του, Έιντε, ο οποίος δεν κρατούσε τα προσχήματα, σύμφωνα με παρισταμένους. 

Η εκτίμηση του Γκουτιέρες, όπως είπε, ήταν πως δεν υπήρχαν ρεαλιστικές πιθανότητες συμφωνίας και έκλεισε τη διάσκεψη. Η τοποθέτηση αυτή του Γκουτιέρες διοχετεύτηκε στα ΜΜΕ σαν παραδοχή του γ.γ. ότι τον εξαπάτησε ο Τσαβούσογλου.

Η αρχική εκτίμηση του γενικού γραμματέα ότι ήταν εφικτή μία λύση, δεν ήταν στο κενό. Τα ανοιχτά ζητήματα θα αντιμετωπίζονταν όλα με το «πλαίσιο Γκουτιέρες», το οποίο υποτίθεται ότι αποδέχτηκαν και οι δύο πλευρές. Η κατάργηση των εγγυήσεων θα αντικαθίστατο από το μηχανισμό παρακολούθησης εφαρμογής της λύσης, ο οποίος ήταν ό,τι καλύτερο θα μπορούσε να προσδοκά η ελληνοκυπριακή πλευρά. Και το ζήτημα των στρατευμάτων θα αντιμετωπιζόταν σε επίπεδο πρωθυπουργών. Είχαν ήδη δοθεί διαβεβαιώσεις για γρήγορη αποχώρηση, και ο στόχος των 650 Τούρκων και 950 Ελλήνων που προβλεπόταν από τη Ζυρίχη, ήταν εφικτός.

Ο Νίκος Κoτζιάς μετά από συνομιλία με την Αθήνα είπε ότι ο πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν πρόθυμος να επισκεφθεί το Κραν Μοντανά. Κάτι με το οποίο διαφωνούσε ο Αναστασιάδης. Ο Τσίπρας συνομίλησε και με τον Αναστασιάδη όσο διαρκούσαν οι συζητήσεις. Η συνομιλία έγινε σε υψηλούς τόνους, με τους υπόλοιπους παριστάμενους να καταλαβαίνουν ότι ο Τσίπρας προσπαθούσε να τον πείσει να μεταφερθεί η διάσκεψη σε επίπεδο πρωθυπουργών, αλλά ο Αναστασιάδης ήταν ανένδοτος. Ο Τσαβούσογλου είπε πως ήταν διατεθειμένος να μείνει στο Κραν Μοντανά όσες ημέρες χρειαζόταν για να υπάρξει αποτέλεσμα. Και ο γ.γ. είπε πως θα αναχωρούσε την επομένη, αλλά ήταν πρόθυμος να γυρίσει ξανά για να συνεχιστεί η διάσκεψη σε επίπεδο πρωθυπουργών. Μόνο ο Αναστασιάδης βιαζόταν να φύγει, και πριν από το τέλος της διάσκεψης δόθηκαν οδηγίες στην κυπριακή αποστολή να ετοιμάσει τις βαλίτσες.

Κάπως έτσι φτάσαμε στα ναυάγιο του Κραν Μοντανά, τη μοναδική φορά που η επίλυση ήταν ορατή δια γυμνού οφθαλμού…

Από την έντυπη έκδοση της «Βραδυνής της Κυριακής»

Ροή ειδήσεων - ΡΟΗ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΑΡΘΡΑ