ΜΑΡΙΑ Γ. ΠΑΤΡΑΜΑΝΗ, Αποχαιρετισμός στην Κατερίνα Μυλοποταμιτάκη, αρχαιολόγο (πτυχές έργου και προσωπικότητας)

 Το Σάββατο, 31 Ιουλίου 2021, η Κατερίνα Μυλοποταμιτάκη, με «την κοίμησή της», πέρασε στη Χώρα Ζώντων, κατακτώντας μια θέση αντάξιά της, στην Αιωνιότητα. Την παραμονή της πρώτης ημέρας του Δεκαπενταύγουστου (Πάσχα του καλοκαιριού).

Όσοι τη γνωρίζαμε από κοντά, νιώσαμε δέος στην είδηση  για την «ακριβή απώλειά της».Μάλιστα, σε καιρούς, που δεν περισσεύουνούτε οι αλτρουϊστές, ούτε  οι αυθεντικοί θεράποντες της επιστήμης και μαχητές της ζωής, όπως ήταν η εκλιπούσα. Δεδομένου ότι η πανδημία μας απέκλεισε από την τελετή του ενταφιασμού της, στην αγαπημένη της γενέτειρα, τους Κουνάβους, ώρα 4:00 μμ., ένιωσα την ανάγκη να συντάξω έναν καρδιακό Αποχαιρετισμό, για να αποδώσω «τον δίκαιο έπαινο», στην ακάματη αρχαιολόγο και φίλη.Παραθέτω, ακόμη και δύο δημοσιευμένες εικόνες τοιχογραφιών της βενετικής περιόδου στην Κρήτη, συναφείς  με την αρχαιολογική αποστολή της, καθώς και με το επιστημονικό πεδίο της διδακτορικής διατριβής της.

Καταρχάς, την απεικόνιση τοιχογραφίας «του Παραδείσου με τη Θεοτόκο και τα στηθάρια των παιδιών στους κόλπους των Πατριαρχών που συμβολίζουν τις ψυχές των δικαίων», του 13^ου αι., που διασώζεται στο μεσαίο κλίτος του ναού της Παναγίας Κεράς, στην Κριτσά (βλ.  βιβλίο: Άννα Κωφού, Κρήτη. Όλα τα Μουσεία και οι Αρχαιολογικοί χώροι, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1996, σ. 199). Στη συνέχεια,  την  απεικόνιση τοιχογραφίας με τους κτήτορες του ναού του Αγίου Μιχαήλ, στα Μέσα Λακώνια του Μιραμπέλλου (βλ. στο ίδιο βιβλίο, σ. 79).

Α΄. Την αλησμόνητη Κατερίνα Μυλοποταμιτάκη, τη γνώρισα για πρώτη φορά στην παρουσίαση της έκδοσης για το Μαλεβίζι το 1998. Η μελέτη της στον τόμο αφορούσε τα «Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά μνημεία της επαρχίας Μαλεβιζίου».  Κράτησα ως πρώτη εντύπωση ότι είχε τη φυσιογνωμία μιας βυζαντινής ή βενετσιάνας δέσποινας,  η οποία, ωστόσο, ήταν ταγμένη στην αποστολή της, ως αρχαιολόγου, δηλ. να εκπονεί  το έργο των ανασκαφών και της αποκατάστασης των μνημείων. Στην πραγματικότητα, ως προσωπικότητα, διέθετε τα φυσικά και ψυχικά προσόντα  της  ευγένειας, της αρχοντιάς, του απαράμιλλου  ήθους και θάρρους, καθώς  και της πίστης  για το δίκαιο και τη ζωή. Στην πορεία των χρόνων η Κατερίνα  παρέμενε ένας σπάνιος άνθρωπος,  διατηρώντας την καθαρότητα στην επικοινωνία και το εκλεκτικό πνεύμα αλτρουϊσμού, καθώς και  σταθερής φιλίας. Ό,τι ξεχωριστό τη χαρακτήριζε  στη συνεργασία της με τους άλλους, στα πεδία της αρχαιολογίας, της αρχιτεκτονικής και της ιστορίας. Μάλιστα, αποδίδοντας, αναλόγως, σε όποιον και όποτε  άξιζε, «τον δίκαιο έπαινο»!

 Ωστόσο, η επικοινωνία δια ζώσης, αιτιολογημένα εξάλλου, δεν ήταν εφικτή, την  προηγούμενη διετία.  Είχε περιοριστεί στις φευγαλέες συναντήσεις, σε συνελεύσεις της Εταιρίας  Κρητικών Ιστορικών Μελετών, είτε δίνοντας το επιστημονικό της «παρών», το φθινόπωρο του 2019 στα δύο συνέδρια για τη μονή  Αγκαράθου και τον Κρητικό Πόλεμο. Με αγάπη, δύναμη ψυχής  και  αξιοπρέπεια,   εκδηλώνοντας ταυτόχρονα και την αγωνιστικότητά της για τη ζωή. Τα λόγια της, επιγραμματικά, πάντοτε, ωστόσο, ζεστά και φιλοσοφημένα υπερέβαιναν το εφήμερο,  ενώ με τη διεισδυτική της ματιά σπάθιζε το ουσιώδες και αυθεντικό, για να μείνει «αναλλοίωτο», κάθε φορά, ακόμη και σε ολιγόλεπτη επικοινωνία. Ενός μαθήματος ψυχής, αδιαλείπτως, και προς κοινή διαπίστωση, υπερνικώντας τη φθορά!

Β)  Σταδιοδρομία και επιστημονικά ενδιαφέροντα

• Απόφοιτη του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού  Πανεπιστημίου Αθηνών (1974).
• Εργάστηκε καταρχάς στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη και υπηρέτησε στο Υπουργείο Πολιτισμού, από το  έτος 1977 στην 13^η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, έως το  έτος 2011, όταν αφυπηρέτησε ως Επίτιμη έφορος Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.
• Τίτλος εκπόνησης διδακτορικής διατριβής: Κτήτορες και αφιερωτές και τις απεικονίσεις τους στις τοιχογραφίες ναών  της περιόδου της Βενετοκρατίας στην Κρήτη. Αξιοσημείωτο είναι το ψήφισμα που εξέδωσε η Εταιρία Ιστορικών Μελετών, τονίζοντας την προσφορά της προς την ΕΚΙΜ και το Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου, «με ειδική μνεία στη μελέτη των πορτραίτων των δωρητών από τους τοιχογραφημένους ναούς της Κρήτης, ότι είχε σχεδόν ολοκληρωθεί όταν βρέθηκε ξαφνικά να αγωνίζεται για τη ζωή της…», μάλιστα το Συμβούλιο της Εταιρίας αποφάσισε  να πραγματοποιηθεί η έκδοση των καταλοίπων της, από την Ε.Κ.Ι.Μ.

Η Κατερίνα Μυλοποταμιτάκη,καθ' ομολογία όχι μόνον των Συναδέλφων της αρχαιολόγων της 13^ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, των φορέων Τοπικής Αυτοδιοίκησης της Περιφερειακής Ενότητας Ηρακλείου, της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών (ΕΚΙΜ) της οποίας  ήταν τακτικό μέλος,καθώς ως ιστορικό στέλεχος της αρχαιολογικής Υπηρεσίας, προσέφερε τις υπηρεσίες της, με αίσθημα καθήκοντος, εμπνέοντας με το  υποδειγματικό έργο της, τον σεβασμό στα μνημεία και την ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, με την αποκατάστασή τους.

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στον κατάλογο εισηγήσεων στην Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία (ΧΑΕ) απαντούν:

• «Προσωπογραφίες αφιερωτών στις τοιχογραφίες της Κρήτης» (1982).
• «Τέχνη και χορηγοί στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή Κρήτη» (1995).

Σχετικές μελέτες της έχουν δημοσιευτεί στο περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες, βλ. παρακάτω.

Το έργο της στην 13^η εφορεία Βυζαντινών αρχαιοτήτων (1974-2011)

Ενδεικτικά έργα ανασκαφών και αποκατάστασης μνημείων:το Κάστρο του Νικηφόρου Φωκά στο Τέμενος, ο Άγιος Νικόλαος στο Μηλιαρίσι, η Αγία Τριάδα στη Λιγόρτυνο, ο Άγιος Παντελεήμονας και η Παναγία στο Φόδελε, ο Άγιος Γεώργιος στην Επισκοπή Ιεράπετρας.

Προσηλώθηκεμε αγάπη και αφοσίωση στο επιστημονικό πεδίοσπουδήςκαι  διερεύνησηςτου αντικειμένου της, με συμμετοχές σε επιστημονικά συνέδρια. 

Έχουν κατατεθεί συναφείς εισηγήσεις της στην Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία(ΧΑΕ):1. «Άγιος Γεώργιος επισκοπής Ιεράπετρας. Αρχιτεκτονική- Αρχαιολογική διερεύνηση» (1983). Σε συνεργασία με την Κριτσωτάκη Νίκη.

2.«Ο μεσοβυζαντινός Ναός της Αγίας Τριάδας Λιγορτύνου και η ανασκαφή του». Σε συνεργασία με τη Μαρία Μαυριτσάκη και τη Ναταλία Μαρνέλλου.

Συγγραφικό έργο (επιγραμματικά)

1.«Οι τοιχογραφίες της κόγχης του Αγίου Γεωργίου στο Μέρωνα Αμαρίου», Λύκτος Β΄ (1986), σ.σ. 73-87.

2.«Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά μνημεία της επαρχίας Μαλεβιζίου,

3.Το Μαλεβίζι από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα», Οργανισμός Ανάπτυξης Μαλεβιζίου (ΟΡ.Α.ΜΑ) 1998,  σ.σ. 113-144. Βλ. αναστατική επανέκδοση από τον Δήμο Μαλεβιζίου (2017).

4.Οίνος παλαιός ηδύποτος, το κρητικό κρασί από την αρχαιότητα ως τα νεότερα χρόνια, Ηράκλειο 2002.

5.Παναγία Κεράς Κριτσάς, Ηράκλειο 2005.

6.Έλτυνα, Sconavi, Κουνάβοι, από τα αρχαϊκά στα νεότερα χρόνια, Γενικἠ επιμέλεια έκδοσης Αικ. Μ. Μυλοποταμιτάκη, Κουνάβοι, Πολιτιστικός Σύλλογος Κουνάβων, 2007.

7.Η μονή του Αγίου Παντελεήμονα στο Μαλεβίζι Ηρακλείου Κρήτης, Ηράκλειο 2016. Σε συνεργασία με την αρχαιολόγο Μαρία Μαυριτσάκη.

8.«Η ενδυμασία της γυναίκας στην Κρήτη επί βενετοκρατίας», Αρχαιολογία και Τέχνες 21 (1986), σ.σ. 47-49.

9.«Η ενδυμασία των Κρητικών στην περίοδο της βενετοκρατίας (1211-1669)», Αρχαιολογία και Τέχνες 84 (Σεπτ. 2002), σ.σ. 21-26.

10. «Ο ναός των Αγίων Αποστόλωμ στα Άνω Μούλια Δήμου Γόρτυνας»,Μαργαρίται . Μελέτες στη Μνήμη του Μανόλη Μπορμπουδάκη, Επιμέλεια Μανόλης Σ. Πατεδάκης-  Κώστας Δ. Γιαπιτσόγλου, Κοινωφελές Ίδρυμα «Παναγία η Ακρωτηριανή»,  Ιεράς Μητροπόλεως Ιεραπύτνης και Σητείας, Σητεία 2016, σ. 113- 121. (Σε συνεργασία με τη Σταυρινή Δρίτσα, Αρχιτέκτονα).

Επιλογικά

Αγαπημένη φίλη Κατερίνα,στον επίγειο  Αγώνα για τη ζωή  και τηναποστολή Σου, εφύλαξες και κράτησες, γερά, τις Θερμοπύλες, ως  αξία και μαχήτρια. Αυτοδικαίως, γι'  αυτό, κέρδισες, ήδη, τον κότινο της αιωνιότητας. Ειρηνικά να αναπαύεσαι στις σκηνές των δικαίων και στη Χώρα Ζώντων. Ας είναι αιωνία η μνήμη σου!

Μαρία Γ. Πατραμάνη,

φιλόλογος-  διδάκτωρ  Ιστορίας,

                                                                        Διευθύντρια Προτύπου ΓΕ.Λ.  Ηρακλείου.