Ενωμένο Μαλεβίζι: Υδροβιότοπος Αλμυρού – Διαχείριση Περιβαλλοντικής Προστασίας

Οι Υγρότοποι αποτελούν οικοσυστήματα των οποίων η λειτουργία έχει κυριαρχηθεί από την παρουσία νερού και των οποίων οι διεργασίες και τα γνωρίσματα, ελέγχονται κατά μεγάλο μέρος από το νερό.Περιλαμβάνει περιοχές που έχουν παραμείνει υγρές επί τόσο χρόνο, ώστε να αναπτύξουν ειδικά προσαρμοσμένη βλάστηση και ειδικά προσαρμοσμένους οργανισμούς. Αυτός είναι ο ορισμός των υγροτόπων κατά Maltby [1986].

Οι υγρότοποι παίζουν σημαντικό ρόλο όχι μόνο στο φυσικό περιβάλλον, αλλά και στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη των περιοχών τους, προσφέροντας έτσι πλήθος αξιών για τον άνθρωπο.

Η Ελλάδα μέσα σε 40 έτη [1925 – 1965], αποξήρανε το 67% περίπου των υγροτοπικών της εκτάσεων [με υπεράντληση των υδάτων κ.λπ.], λόγω της άγνοιας για τις αξίες των περιοχών αυτών και της προσπάθειας για βραχυπρόθεσμα οφέλη.

Οι αξίες που ένας υγρότοπος προσφέρει στον άνθρωπο είναι:

ο εμπλουτισμός του υδροφορέα	αγροτική υποστήριξη
η εκφόρτιση υπόγειων νερών	ύδρευση και άρδευση
ο θετικός επηρεασμός του κλίματος	αναψυχή
η υποστήριξη τροφικών αλυσίδων	μεγάλη βιολογική ποικιλία
ενδιαίτημα άγριων ειδών ζώων και φυτών	εκπαιδευτικές και  πολιτιστικές ευκαιρίες.
παρουσία ενδιαφερόντων ειδών άγριων ζώων και φυτών	αλιευτικές, κυνηγετικές και λοιπές τροφολιπτικές δυνατότητες
ο οικοτουρισμός

Ο Αλμυρός ποταμός έχει μήκος1.800 μ. περίπου και μεταβαλόμενοπλάτος 5 – 20 μ., με σημαντική συνεχή ροή υφάλμυρου νερού κυμαινόμενης παροχής από 3,6 έως 53 κυβικά μέτρα νερού ανά δευτερόλεπτο.

Δεν πρόκειται στην ουσία για έναν «γνήσιο» ποταμό με μεγάλη λεκάνη απορροής, αλλά για μια καρστική πηγή στα ριζά του βουνού [υψόμετρο +10 μ.] το νερό της οποίας είναι υφάλμυρο και ρέει συνεχώς προς τη θάλασσα, με μέσο όρο ετήσιας παροχής τα 240 εκατομμ. κυβικά μέτρα.

Η εκβολή του Αλμυρού γίνεται στο  μέσον της κοιλότητας του ομώνυμου κόλπου, σε απόσταση 1.700 μ. περίπου δυτικά από τις εκβολές ενός σημαντικού χειμάρρου της περιοχής, του Γαζανού Ποταμού.

Η πηγή του Αλμυρού βρίσκεται στον πυθμένα μικρής τεχνητής λίμνης διαμέτρου 70 – 90 μ. και βάθους 20 μ. περίπου, όπου υπάρχει μεγάλο σπηλαιώδες κοίλωμα στη νοτιοδυτική πλευρά της λίμνης, απ' όπου αναβλύζει το νερό.

Εκεί στο παρελθόν υπήρχαν υδρόμυλοι, για την άλεση δημητριακών. Από τα τέλη της δεκαετίας του' 60 και μετά, έχουν γίνει σημαντικές παρεμβάσεις, που έχουν αλλάξει τα υδρολογικά χαρακτηριστικά του υδροβιότοπου και έχουν υποβαθμίσει σημαντικά την περιοχή.

Ανατολικά, Βορειοανατολικά της πηγής, έχει κατασκευασθεί από το 1976 με τη βοήθεια και την υπόδειξη του Ο.Η.Ε.[UNDP-FAO], μικρό φράγμα από οπλισμένο σκυρόδεμα, που ανύψωσε τη στάθμη του νερού της λίμνης από τη φυσική της θέση που ήταν στα +4 μ., στα +10μ., με στόχο την αποφυγή της ανάμιξης του «γλυκού» με το αλμυρό θαλασσινό νερό, με τη βοήθεια της υδροστατικής πίεσης, πράγμα που δυστυχώς δεν επιτεύχθηκε.

Από μεταγενέστερες μελέτες αρμόδιων επιστημόνων, αποδείχθηκε ότι η υφαλμύρινση των «γλυκών»  νερών που έρχονται από τον Ψηλορείτη, γίνεται σε μεγάλα σχετικά βάθη με την ανάμειξή του με θάλασσα.

Ο ποταμός ξεκινά από τον υπερχειλιστή του φράγματος, στη βορειοανατολική γωνία του και ακολουθώντας οφιοειδή πορεία, καταλήγει στην παραλία.

Στο μέσον περίπου της διαδρομής του, κατασκευάσθηκε τεχνητό κανάλι μήκους περίπου 800 μ. και πλάτους 5 – 10 μ., με το οποίο οδηγήθηκε περίπου το 1/3 της παροχής του ποταμού στον παρακείμενο ΑΗΣ Ληνοπεραμάτων της ΔΕΗ, για την ψύξη των μηχανών του.

Άλλες κατασκευές – παρεμβάσεις που επηρέασαν και επηρεάζουν ποικιλότροπα τον υδροβιότοπο, ήσαν τα διάφορα οδικά έργα [ΒΟΑΚ, επαρχιακός δρόμος κ.λπ.] με τις απαραίτητες γέφυρες, τα ξενοδοχειακά συγκροτήματα και οι λοιπές τουριστικές εγκαταστάσεις [νόμιμες και παράνομες] σχεδόν σε επαφή με την κοίτη του ποταμού, καθώς και οι εκχερσώσεις και τα μπαζώματα με σκοπό την οικειοποίηση – καταπάτηση εκτάσεων ασαφούς ιδιοκτησιακού καθεστώτος για τη δημιουργία ελαιώνων, αμπελώνων κ.λπ.

Στις αρνητικές επεμβάσεις του ανθρώπου στον υδροβιότοπο του Αλμυρού, μπορούμε επίσης να αναφέρουμε τη χρήση φυτοφαρμάκων/ παρασιτοκτόνων/ λιπασμάτων στις καλλιέργειες, την ερασιτεχνική λαθραλιεία και λαθροθηρία, τη βόσκηση, την απόρριψη οικιακών απορριμμάτων, την απόρριψη μπάζων και αδρανών υλικών, τα δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, την αφαλάτωση και την εν γένει ρύπανση του νερού, της γης και του αέρα, από τις υψικαμίνους της ΔΕΗ .

Μεγάλη επιπλέον ρύπανση γινόταν στον υδροβιότοπο και από τη ΔΕΗ [SKAI 13-7-2009], με ανεξέλεγκτη ρίψη λυμάτων.Πρόκειται για τοξικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται για την ψύξη των μηχανών.

Παρέμβαση του Εισαγγελέα Ηρακλείου, που σε αυτοψία διαπίστωσε τη ρύπανση που γινόταν μέσω υπόγειων αγωγών.

Γενικά, η ευρύτερη έκταση που επηρεάζει και επηρεάζεται καθοριστικά από την ύπαρξη του Αλμυρού, φτάνει το ένα τετραγωνικό χιλιόμετρο [δηλαδή 1000 στρέμματα], ενώ η παραποτάμια ζώνη του υγρότοπου [αυξομειούμενου συνολικού πλάτους εκατέρωθεν της κοίτης 200 – 300 μ. περίπου], πλησιάζει το μισό αυτής της έκτασης.

Με νεότερες προσεγγίσεις, ο υγρότοπος του Αλμυρού υπολογίζεται στα 390 στρέμματα, ενώ κατά τον Καλούστ Παραγκαμιάν [30-7-2011 Ελευθεροτυπία] «οι άθικτες υγροτοπικές εκτάσεις, δεν ξεπερνούν πλέον τα 100 στρέμματα…»

Λόγω γεωγραφικής θέσης και βιοποικιλότητας, ο Αλμυρός θεωρείται σαν ένας από τους σημαντικότερους οικολογικά υγροτόπους του Νομού Ηρακλείου.Ενώ δέχεται έντονες πιέσεις από τις [ανεξέλεγκτες] ανθρώπινες δραστηριότητες, εντούτοις ανταπεξέρχεται υποδειγματικά ως προς τη διατήρηση της άγριας χλωρίδας και πανίδας και τη ρύθμιση του υδάτινου ισοζυγίου της περιοχής.

Εκτός των άλλων, ο Αλμυρός έχει και τεράστια οικονομική αξία, κυρίως μέσω φυσιολατρικού τουρισμού, ως υδρογεωλογικό φαινόμενο, ως οικοσύστημα και ως αισθητικό τοπίο.Έχει ακόμα μεγάλη εκπαιδευτική αξία για όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, καθώς εκπονούνται κάθε χρόνο προπτυχιακές και μεταπτυχιακές διπλωματικές αλλά και διδακτορικές διατριβές.

Στον υγρότοπο αλλά και στην ευρύτερη περιοχή, απαντώνται 21 διαφορετικοί τύποι οικοτόπων [περίπου το ¼ των οικοτόπων που απαντώνται στην Κρήτη – Μυλωνάς 2000].Δίπλα στην όχθη του ποταμού αναπτύσσονται καλαμώνες [με διάφορα είδη καλαμιών όπως Phragmitesaustralis και Arundodonax], που μαζί με τα αρμυρίκια, αποτελούν σημαντικά ενδιαιτήματα για την ορνιθοπανίδα.Επιπλέον, στον υγρότοπο απαντώνται αυτοφυείς συστάδες με φοίνικες του Θεόφραστου [σαν κι αυτούς που υπάρχουν στο Βάϊ Σητείας].

Στον Αλμυρό και στις γύρω περιοχές έχουν καταγραφεί 7 είδη θηλαστικών, 206 είδη πουλιών [από τα οποία τα 177 είναι μεταναστευτικά], 6 είδη ερπετών, 3 είδη αμφιβίων της Κρήτης και τουλάχιστον 5 είδη ψαριών.

Ο υγρότοπος φιλοξενούσε στο παρελθόν μεγάλους πληθυσμούς από ποταμοχελώνες [Mauremysrivulata], ωστόσο, σήμερα ο πληθυσμός τους είναι μειωμένος, γεγονός που αποδίδεται στην υποβάθμιση του υγρότοπου και στην αλιεία [ψάρεμα με κιούρτους]. Τα ασπόνδυλα, αν και αριθμούν εκατοντάδες είδη, είναι πολύ λίγο μελετημένα.

Η Γραμμωτή Νεροχελώνα [Mauremysrivulata που προαναφέραμε], απαντάται σε 31 νησιά της Ελλάδας. Παρόλο που είναι ανθεκτική στη ρύπανση, το είδος απειλείται από την καταστροφή του υγρότοπου και των παρόχθιων εκτάσεων, όπου εναποθέτει τα αυγά της.

Ιδιαίτερα ο υγρότοπος του Αλμυρού, ήταν ένας «Παράδεισος» για τις νεροχελώνες, λίγες δεκαετίες πριν. Μέχρι και πριν από 50 – 60 χρόνια, διατηρούσε έναν από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς της Κρήτης [πολλές χιλιάδες άτομα].Έκτοτε όμως, ο πληθυσμός τους μειώνεται ταχύτατα λόγω μπαζωμάτων, επιχωματώσεων, δόμησης [κυρίως παράνομης] και επέκτασης των καλλιεργειών.

Το παράνομο ψάρεμα, παρά το ότι απαγορεύεται ρητά από τη νομοθεσία, αφού η περιοχή είναι Καταφύγιο Άγριας Ζωής και προστατεύεται, ασκείται στον υγρότοπο του Αλμυρού συστηματικά, σε τουλάχιστον 30 ειδικά διαμορφωμένες θέσεις και στις δύο όχθες του ποταμού, οι οποίες μάλιστα είναι διάσπαρτες από σκουπίδια.

Γίνεται με πετονιά, ψαροντούφεκο και κιούρτους [κλωβούς – παγίδες] που εγκλωβίζουν ακόμα και νεροχελώνες που πνίγονται [αφού δεν μπορούν ν' αναπνεύσουν].

Ο Αλμυρός αποτελεί σημαντικό σταθμό ανάπαυσης, διατροφής και φωλιάσματος για τα μεταναστευτικά πουλιά. Έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 177 είδη ορνιθοπανίδας [όπως προαναφέραμε], τα περισσότερα των οποίων μπορεί κανείς να τα παρατηρήσει κατά τη διάρκεια των μεταναστευτικών περιόδων [Άνοιξη και Φθινόπωρο].Η πλειοψηφία αυτών των ειδών, περιλαμβάνονται στις κατηγορίες που κινδυνεύουν με εξαφάνιση, ενώ ένας άλλος μεγάλος αριθμός, σε κατηγορίες υψηλού κινδύνου που προστατεύονται από διεθνείς συνθήκες και την Ελληνική νομοθεσία.

Συνολικά έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 200 είδη μεσογειακής χλωρίδας, 10 απ' αυτά είναι ενδημικά της Κρήτης και 8 ενδημικά του Νοτίου Αιγαίου.Ορισμένα είδη έχουν χαρακτηριστεί σπάνια διεθνώς και προστατεύονται θεσμικά, όπως το DianthusFruticosusL. Subsp. Creticus, το οποίο μπορεί να συναντήσει ο επισκέπτης στην περιοχή του Αλμυρού, από τον Ιούνιο μέχρι τον Νοέμβριο, ανθισμένο!

Ο υδροβιότοπος του Αλμυρού, όπως είναι αναμενόμενο,  πληρώνει δυσανάλογα μεγάλο τίμημα από τις αρνητικές παρεμβάσεις του ανθρώπου στο περιβάλλον του.Έχει υποστεί διαταραχή η φυσική του ισορροπία, μειώθηκε σε μεγάλο βαθμό η  αισθητική του τοπίου, υπήρξαν απώλειες στην ποικιλότητα της πανίδας, μειώθηκαν οι πληθυσμοί των ζώων, κατακερματίστηκαν και απωλέσθηκαν ενδιαιτήματα, υπήρξε μεγάλη απομείωση της δυνητικής οικονομικής αξίας της περιοχής, ο τουρισμός και η αναψυχή τραυματίσθηκαν κ.ά.

Ο υγρότοπος του Αλμυρού έχει χαρακτηρισθεί σαν «Καταφύγιο Άγριας Ζωής» και γι' αυτό απαγορεύονται το κυνήγι και το ψάρεμα.

Για την προστασία των υγροτόπων, της χλωρίδας, της πανίδας και του φυσικού περιβάλλοντος εν γένει, έχουν υπογραφεί διεθνείς Συνθήκες [Βόννης, Βέρνης κ.λπ.], διεθνείς Συμβάσεις [Ramsar, Ρίο Ντε Τζανέϊρο], Κοινωτικές Οδηγίες [79/409/ΕΟΚ, 92/43/ΕΟΚ], το Δίκτυο Natura 2000, οι εθνικοί νόμοι Ν. 1337/83, Ν.1650/86, Προεδρικά Διατάγματα, Υπουργικές Αποφάσεις κ.ά.

Στην κατεύθυνση της προστασίας του Αλμυρού συντείνουν και οι κατά καιρούς συνταχθείσες για το σκοπό αυτό μελέτες όπως η «Μελέτη για την Προστασία και Διαχείριση του Υγρότοπου Αλμυρού» του Εργαστηρίου Χερσαίας Οικολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, καθώς και άλλες, από διακεκριμένους επιστήμονες του χώρου. 

Η Παράταξή μας πιστεύει ότι ήρθε επιτέλους η ώρα να σκύψουμε με στοργή και διαρκές ενδιαφέρον πάνω στο οικοσύστημα του υδροβιότοπου του Αλμυρού και να μην τον ξεχάσουμε, όπως τόσοι και τόσοι άλλοι έκαναν πριν από μας.

Αυτό κατά τη γνώμη μας θα είναι και το πλέον αποδοτικό μέτρο, στην προστασία του οικοσυστήματος.

Από κει και πέρα, θα πρέπει να ξεκαθαρίσει οριστικά και αμετάκλητα, το ιδιοκτησιακό καθεστώς της περιοχής.

Ακολουθεί η αποκατάσταση της περίφραξης που κατασκευάσθηκε επί δημαρχίας  Μαρκογιαννάκη το 2006, του περιμετρικού μονοπατιού, των παρατηρητηρίων [με την κατασκευή νέων, καθώς και αντικατάσταση όσων έχουν καταστραφεί], κατασκευή νέας συμπληρωματικής πεζογέφυρας κ.λπ.

Θέλουμε δηλαδή ο χώρος να γίνει ασφαλής, επισκέψιμος και προσιτός στην παρατήρηση ο χώρος, από τους ενδιαφερόμενους.

Στη συνέχεια  θα αναλάβουν οι ειδικοί.

Υπάρχει το υπόβαθρο της δουλειάς που έγινε το 1997 επί δημαρχίας Τζεδάκη στα πλαίσια της σύμβασης «Περιβαλλοντική Προστασία και Βιώσιμη Ανάπτυξη της Παραποτάμιας Ζώνης του Αλμυρού». 

Θα πρέπει να θεσμοθετηθούν και να οριοθετηθούν Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου [Ζ.Ο.Ε.], όπου δεν θα επιτρέπεται η κατάτμηση της γης, η δόμηση και η βοσκή αιγοπροβάτων.

Κατ' εξαίρεση, θα επιτρέπεται μόνο η γεωργική χρήση χωρίς χημικά λιπάσματα και εντομοκτόνα.

Μέσα στα όρια της Ζ.Ο.Ε. μπορούμε να χωροθετήσουμε τη  Ζώνη Ευρύτερης Προστασίας [Ζ.Ε.Π.], όπου θα ισχύουν τα προαναφερόμενα, εκτός από συγκεκριμένες χρήσεις και δραστηριότητες που θα αναφέρονται ρητά όπως π.χ. χώρος περιπάτου και αναψυχής, Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων, κλπ.

Τέλος στη Ζώνη Απόλυτης Προστασίας [Ζ.Α.Π.] θα απαγορεύεται κάθε δραστηριότητα εκτός από επιστημονικές έρευνες ή εργασίες αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος.

Με εκτίμηση,

 Το γραφείο τύπου της παράταξης "Ενωμένο Μαλεβίζι"