Πώς θα είναι η ζωή μας την επομένη της πανδημίας

Petite Perle 300×250

Οι επιδημίες είναι σαν τα ποτάμια. Κάποιες ρέουν ήρεμα, όπως συμβαίνει με την ιλαρά ή την εποχική γρίπη, και η επιστήμη έχει τα όπλα για να τις αντιμετωπίσει γρήγορα και αποτελεσματικά. Αλλες είναι ορμητικές, γίνονται πανδημίες, σαρώνουν τα πάντα στο πέρασμά τους και η Ιατρική δυσκολεύεται να τις τιθασεύσει – όπως συμβαίνει με τον SARS-CoV-2. Και οι ήπιες και οι πιο επιθετικές, ακριβώς όπως τα ποτάμια, αλλάζουν τους τόπους από τους οποίους περνούν: επηρεάζουν την ανθρωπογεωγραφία τους, τις πολιτικές ισορροπίες, την οικονομία, την τέχνη. Προκαλούν αυτό που αποκαλείται «κοινωνική απόκριση». Η Μαύρη Πανώλη, τον 14ο αιώνα, για παράδειγμα, οδήγησε στον επανασχηματισμό των ευρωπαϊκών κοινωνιών.

Oι επιδημίες λησμονούνται. Οι άνθρωποι διαχρονικά τις απωθούμε, μαζί με όλες τις δυσάρεστες στιγμές που ζήσαμε. Βιαζόμαστε να αποτινάξουμε από πάνω μας το βάρος του φόβου, της ανασφάλειας και του πόνου που νιώσαμε. Τις «ανακαλύπτουμε» ξανά όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με νέες επιδημίες ή πανδημίες. Μόνο τότε αυτές ενεργοποιούνται εκ νέου στη συλλογική συνείδηση και επιστρέφουν στη δημόσια συζήτηση, μαζί με τα λάθη που έγιναν στη διάρκειά τους, από τα οποία, φευ, δεν μπορέσαμε τίποτα να διδαχθούμε. Δεν τα αξιοποιήσαμε για να στοχαστούμε τι τις προκάλεσε, πώς θα μπορούσαν να προληφθούν και, κυρίως, πώς δεν θα επαναληφθούν.

Τι θα μας κληροδοτήσει, άραγε, αυτή η πανδημία; Ποια άλλα ίχνη θα αφήσει στη ζωή μας, εκτός από τη συλλογική ανοσία; Θα διδαχθούμε την αλληλεγγύη και την ενσυναίσθηση και θα γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι; Θα εμπιστευόμαστε περισσότερο το κράτος πρόνοιας; Θα επενδύσουμε στα συστήματα δημόσιας υγείας, καθώς και στην έρευνα, ώστε να είμαστε προετοιμασμένοι για την επόμενη αντίστοιχη περιπέτεια; Θα ωριμάσουμε ως πολίτες και ως κοινωνίες; Ή θα συμβεί ακριβώς το αντίθετο; Θα διευρυνθούν, δηλαδή, οι ανισότητες στον κόσμο, θα περιθωριοποιηθούν οι ευπαθείς ομάδες, θα σκληρύνουμε, θα γιγαντωθεί ο ατομικισμός μας; Είναι πιθανό στο μέλλον να δυσπιστούμε πιο πολύ απέναντι στην επιστήμη και να γοητευόμαστε μόνο από «τα ψευδοϊδανικά που αναδεικνύουν ο υλισμός και η εικονική πραγματικότητα», όπως επισημαίνει ο διακεκριμένος καθηγητής Αρχαιολογίας και κάτοχος της Εδρας Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι, Μιχάλης Κοσμόπουλος;

Ζητήσαμε από τον ίδιο και άλλους έξι σημαντικούς εκπροσώπους της επιστήμης, των γραμμάτων και των τεχνών να φτιάξουν το δικό τους «σενάριο» για την επόμενη μέρα, που «μπορεί να μην μοιάζει ακριβώς με λουλούδι παραδείσου, αλλά να φέρνει λίγο προς την κόλαση, αφού το καλό και το κακό γι' ακόμη μια φορά θα ανασυνταχθούν ενόψει της καινούργιας μάχης τους», όπως χαρακτηριστικά λέει η συγγραφέας Ρέα Γαλανάκη.

Ολοι συμφωνούν ότι οι επιπτώσεις όσων βιώνουμε, σε όλα τα επίπεδα, θα φανούν σε βάθος χρόνου: τα τραύματα, άλλωστε, πονάνε όταν κρυώνουν. Kαι ανησυχούν για όσα θα ακολουθήσουν «την έκρηξη ευφορίας για την επιστροφή στην κανονικότητα, που θα διαρκέσει λίγο», όπως προβλέπει ο βιολιστής και αρχιμουσικός Λεωνίδας Καβάκος. Διατηρούν παρά ταύτα –σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό– την αισιοδοξία τους. Κάποιοι θεωρούν, μάλιστα, ότι η πανδημία μάς δίνει μια μοναδική ευκαιρία: να διαμορφώσουμε το μέλλον μαθαίνοντας από τα σφάλματα και τις αστοχίες μας.
«Αντί φαντασίας, θα επιστρατεύσω εμπειρίες», μου διευκρίνισε αποδεχόμενος την πρόσκληση της «Κ» ένας ακόμα διαπρεπής Ελληνας του εξωτερικού, ο Αγγελος Χανιώτης, καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον. «Γιατί νομίζω ότι είναι υπερβολικά νωρίς να φανταζόμαστε έναν κόσμο χωρίς COVID-19…».

Σταμάτης Κριμιζής, επικεφαλής ερευνητής στα διαστημόπλοια της NASA Voyager 1 και 2, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών

Στο μέλλον θα αλλάξει ο τρόπος μετάδοσης της γνώσης

pos-tha-einai-i-zoi-mas-tin-epomeni-tis-pandimias0
«Η επόμενη πανδημία θα εμφανισθεί όταν δεν θα την περιμένουμε», επισημαίνει ο κ. Σταμάτης Κριμιζής.

Η πανδημία του κορωνοϊού μάς υπενθύμισε για άλλη μια φορά πόσο εύθραυστη είναι η ανθρώπινη ζωή και πρέπει να μας κάνει ταπεινόφρονες. Νομίσαμε ότι είχαμε ξεφύγει από τα πρότυπα του παρελθόντος, ότι η φαντασία μας είχε ξεπεράσει αυτήν της φύσης. Και η φύση μάς προσγείωσε ανώμαλα – αυτό συμβαίνει πάντοτε με την ανθρώπινη ύβρη.

Το να προσπαθήσει κανείς να προβλέψει τη μετά κορωνοϊό ημέρα είναι οπωσδήποτε ριψοκίνδυνο για το απώτερο μέλλον, γιατί η επόμενη πανδημία θα εμφανισθεί όταν δεν θα την περιμένουμε, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής καλπάζουν και η τεχνητή νοημοσύνη απειλεί να αποδιοργανώσει την κοινωνία της εργασίας και συνοχής που μέχρι σήμερα είναι η βάση της ειρήνης και της ευημερίας, τουλάχιστον στο μεγαλύτερο μέρος της υφηλίου.

Το ασφαλές, λοιπόν, για εμένα είναι μια πρόβλεψη για το εγγύς μέλλον και ειδικά στην περιοχή της δικής μου δραστηριότητας. Η τελευταία συνάντηση της ομάδας των Voyager 1 και 2 έγινε στο Σάντα Φε του Νέου Μεξικού πριν από περίπου ένα χρόνο, αλλά από τότε ο προγραμματισμός και η εκτέλεση εντολών προς τα διαστημόπλοια, η αξιολόγηση των δεδομένων και οι συνεδριάσεις της ομάδας μας γίνονται διαδικτυακά. Αυτή η πρακτική μάλλον θα συνεχιστεί και μετά το πέρασμα του κορωνοϊού, διότι αποδείχθηκε αποτελεσματική και λιγότερο δαπανηρή.

Ομως η διαδικτυακή μεθοδολογία έχει και παρενέργειες. Η Αθήνα επιλέχθηκε να οργανώσει το επόμενο (διετές) παγκόσμιο διαστημικό συνέδριο COSPAR 2022, τον Ιούλιο του 2022, με 3.000-4.000 επιστήμονες. Σ' αυτό γίνονται ανακοινώσεις των τελευταίων επιτευγμάτων της διαστημικής επιστήμης. Οι επικεφαλής των περισσότερων διαστημικών υπηρεσιών του κόσμου –NASA, ESA, JAXA, CSA, ISRO, ROSCOSMOS– θα είναι παρόντες. Το προηγούμενο συνέδριο μόλις τέλειωσε στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας, ήταν εξ ανάγκης διαδικτυακό και κατά γενική ομολογία είχε μεγάλες δυσκολίες. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε είναι πώς να οργανώσουμε ένα «υβριδικό» συνέδριο, με συμμετοχή ως επί το πλείστον ζωντανή, αλλά και με πρόσβαση για όσους επιθυμούν να συμμετάσχουν διαδικτυακά. Δυστυχώς, στη μετά κορωνοϊό εποχή θα αλλάξει ο τρόπος μετάδοσης της γνώσης και θα ελαττωθεί η προσωπική επαφή που μέχρι τώρα έχει διαδραματίσει τεράστιο ρόλο στην επιστημονική πρόοδο σε όλους τους τομείς. Το στοίχημα για την Αθήνα το 2022 είναι πόσο σύντομα και πειστικά θα έχουμε απαλλαγεί από τον κορωνοϊό το 2021. 

Αγγελος Χανιώτης, καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον

Κατανοήσαμε ότι δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις

pos-tha-einai-i-zoi-mas-tin-epomeni-tis-pandimias1
«Από τις απαντήσεις που θα δώσει ο καθένας μας ως συνειδητοποιημένος άνθρωπος και ενεργός πολίτης, θα εξαρτηθεί αν την πανδημία θα ακολουθήσει μια εποχή εμπιστοσύνης στην επιστήμη», λέει ο κ. Αγγελος Χανιώτης.

Οπως κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει την Πρωτοχρονιά του 2020 ότι σύντομα θα μας έλειπαν τα πιο απλά, καθημερινά και αυτονόητα, έτσι και σήμερα, σ' έναν κόσμο που αλλάζει ταχύτατα, είναι δύσκολο να κάνουμε προβλέψεις για τη ζωή μετά τη μακρινή ίσως ημέρα που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θα αναγγείλει το τέλος της πανδημίας. Αντί να πλάθουμε με τη φαντασία μας αυτό το μέλλον, ας το προετοιμάσουμε οι ίδιοι. Ας αναλογισθούμε τι μπορούν να μας διδάξουν όσα ζήσαμε και ζούμε παρέα με τον ιό.

Αραγε κατανοήσαμε ότι για τις διαπροσωπικές επαφές δεν αρκούν μόνον η ακοή και η όραση; Κατανοήσαμε ότι μια οθόνη δεν μπορεί να γίνει υποκατάστατο της πραγματικής ζωής; Κατανοήσαμε ότι η δημαγωγία, η έλλειψη συντονισμού σε κράτη και ομοσπονδίες, η διαδικτυακή παραπληροφόρηση, η συνωμοσιολογία, η δυσπιστία απέναντι στην επιστήμη, η θρησκοληψία και η αφελής εμμονή σε τοπικές λύσεις για παγκόσμια προβλήματα είναι κυριολεκτικά θανατηφόρες; Κατανοήσαμε ότι δεν υπάρχουν μαγικές στιγμιαίες λύσεις; Κατανοήσαμε ότι η παγκοσμιοποίηση δεν είναι ένα προϊόν που μπορούμε να επιστρέψουμε στον κατασκευαστή, αν δεν μας κάνει;

Και θα επηρεάσουν αυτές οι εμπειρίες μας τη στάση που θα έχουμε ως γονείς, δάσκαλοι, εκπρόσωποι της τέχνης, του πολιτισμού, των γραμμάτων, της επιστήμης, των μέσων μαζικής ενημέρωσης και της πολιτικής; Ή θα προσπαθήσουμε να ξεχάσουμε το γρηγορότερο τις στερήσεις και τις οδύνες της πανδημίας;

Από τις απαντήσεις που θα δώσει ο καθένας μας ως συνειδητοποιημένος άνθρωπος και ενεργός πολίτης, και της χώρας του και του κόσμου, θα εξαρτηθεί αν την πανδημία θα ακολουθήσει μια εποχή εμπιστοσύνης στην επιστήμη και συστράτευσης για τη λύση των προβλημάτων τα οποία μακροπρόθεσμα απειλούν όλο τον πλανήτη.

Εποχή αβεβαιότητας αλλά και αγκαλιάς

Λένα Διβάνη – Καθηγήτρια της Ιστορίας Εξωτερικής Πολιτικής στη Νομική Σχολή Αθηνών, συγγραφέας

Θα λησμονήσουμε τη συμφορά τάχιστα

pos-tha-einai-i-zoi-mas-tin-epomeni-tis-pandimias2
«Την επόμενη φορά θα πέσουμε από τα σύννεφα πάλι», λέει κ. Λένα Διβάνη.

Ομολογώ ότι σήμερα με καίει περισσότερο τι θα γίνει με τον κορωνοϊό παρά τι θα γίνει μετά τον κορωνοϊό, γιατί απλούστατα δεν ξέρω αν θα έχω επιζήσει μέχρι τότε, οπότε στάχτη και πούλβερη. Αλλά ας υποθέσουμε προς στιγμήν ότι θα προλάβω να εμβολιαστώ και θα επιζήσω. Πώς θα είναι η ζωή μου στο άμεσο μέλλον; Πρώτον, πιο καθιστική, φοβάμαι. Το «τηλε», το μακρόθεν, το ιντερνετικό κατά πάσα πιθανότητα θα καθιερωθεί ως φθηνό και εύκολο, οπότε πάνε τα περισσότερα event μας, τα συνέδριά μας σε εξωτικά μέρη και κυρίως τα διαλείμματα των συνεδρίων μας όπου γνωρίζαμε κόσμο, δικτυωνόμαστε, μιλούσαμε οφ δε ρέκορντ για τις απορίες μας και ενίοτε φλερτάραμε κιόλας.

Βέβαια θα γίνουν 5 τα G και η ιντερνετική δικτύωση ευκολότερη – άσε που θα βάζουμε πλυντήριο από το ξενοδοχείο μας στα Χανιά με το Ιντερνετ των Πραγμάτων. Επίσης, θα ψωνίζουμε σαν παλαβοί για ένα διάστημα, θα ταξιδεύουμε σαν Tσιγγάνοι, θα πάθουμε εμμονή με το σεξ σαν σκηνοθέτες θεάτρου, θα φιλιόμαστε χωρίς λόγο σαν Γάλλοι και, κυρίως, θα φροντίσουμε να λησμονήσουμε τη συμφορά τάχιστα. Την επόμενη φορά θα πέσουμε από τα σύννεφα πάλι. Αυτή είναι η κατάρα και η χάρη των ανθρώπων· ξεχνούν.

Το απώτερο μέλλον θα είναι λιγότερο αόρατο. Κατά πάσα πιθανότητα θα λιώσουν οι πάγοι και τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα γίνουν ακόμα πιο ακραία. Η «Μήδεια» (μία από τις επόμενες) δεν θα φάει μόνον τα παιδιά της, θα φάει κι εμάς. Επίσης, η τεχνητή νοημοσύνη θα αχρηστεύει σιγά σιγά τη δική μας, οπότε σταματάω να σκέφτομαι το απώτερο μέλλον. Από το να πάθω κατάθλιψη σήμερα, προτιμώ να πέσω από τα σύννεφα μεθαύριο…
 
Αργύρης Στριγγάρης – Καθηγητής Ψυχιατρικής Παιδιών και Εφήβων, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑADVERTISING

Βοήθεια στους ευάλωτους του εγκλεισμού και των συνεπειών του

pos-tha-einai-i-zoi-mas-tin-epomeni-tis-pandimias3
«Στην αδράνεια που επιβάλλει η αβεβαιότητα, εμείς αντιτάσσουμε τη δράση», τονίζει ο κ. Αργύρης Στριγγάρης.

«Είναι δύσκολο να κάνεις προβλέψεις, ειδικά για το μέλλον». Το είπε ο Γιόγκι Μπέρα, αλλά θα μπορούσε να το είχε πει και ο Αριστοτέλης για τα όρια της ανθρώπινης γνώσης («χαλεπὸν ἐστι τὸ γνῶναι εἴ οἶδεν ἤ μη»). Η πανδημία μάς θύμισε αυτά τα όρια με τρόπο βασανιστικό: ενώ λαχταράμε τη βεβαιότητα, μας λείπουν τα μέσα για να την κατακτήσουμε. Τι μπορούμε να κάνουμε, λοιπόν, για να μην είμαστε, εμείς και τα παιδιά μας, ψυχολογικά έρμαια της αβεβαιότητας;

Το πρώτο είναι να είμαστε ειλικρινείς σχετικά με την αβεβαιότητα με τους εαυτούς μας και τους γύρω μας. Το να πούμε, για παράδειγμα, ότι δεν γνωρίζουμε αρκετά για τον ιό και ίσως χρειαστεί να ξανακλείσουμε τα σχολεία είναι προτιμότερο από το να καλλιεργούμε προσδοκίες που διαρκώς ματαιώνονται. Μπορεί να ηχεί παράδοξα, αλλά, ψυχολογικά, η προβλέψιμη αβεβαιότητα είναι προτιμότερη των διαρκών ανατροπών. Η απογοήτευση προκύπτει από αυτό που επιστημονικά ονομάζουμε σφάλμα προβλέψεως: από τη διαφορά μεταξύ της πραγματικότητας και των προσδοκιών μας.
Το δεύτερο είναι το να πράττουμε παρά να περιμένουμε. Η παθητική αναμονή μάς κάνει φτερό στον άνεμο της αβεβαιότητας· η προετοιμασία, αντιθέτως, είναι λυτρωτική για τον καθένα μας. Στην αδράνεια που επιβάλλει η αβεβαιότητα, εμείς αντιτάσσουμε τη δράση για εμάς και τα παιδιά μας. Η δράση μπορεί να είναι σωματική ή πνευματική και μας θυμίζει ότι είμαστε όντα που μπορούν να επιλέξουν να αλλάξουν το περιβάλλον τους· μας θυμίζουν την ελευθερία μας.

Το τρίτο είναι να θυμηθούμε ότι είμαστε όντα κοινωνικά. Η πανδημία μάς απομόνωσε μεν, από την άλλη όμως μας έδειξε τη σημασία της αλληλοφροντίδας. Κλειστήκαμε μέσα για να προστατέψουμε τους ευπαθείς στον ιό. Τώρα οφείλουμε να βοηθήσουμε τους ευάλωτους του εγκλεισμού και των συνεπειών του, δηλαδή τους νέους και ειδικότερα εκείνους με ψυχικά προβλήματα. Ας πιέσουμε όλοι οι ενσυναίσθητοι και ενεργοί πολίτες ώστε η φιλανθρωπία και η κρατική φροντίδα να μετριάσουν την υπαρξιακή αβεβαιότητα αυτών των ομάδων.

Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το αύριο μετά την πανδημία· έχουμε όμως τα μέσα για να ελέγξουμε τις επιπτώσεις της αβεβαιότητάς μας.

Ρέα Γαλανάκη – Συγγραφέας

Αναταράξεις στην οικονομία, την κοινωνία και την εργασία

pos-tha-einai-i-zoi-mas-tin-epomeni-tis-pandimias4
«Το καλό και το κακό θα ανασυνταχθούν ενόψει της καινούργιας μάχης τους», λέει η κ. Ρέα Γαλανάκη.

Μια πανηγυρική «επόμενη μέρα» θα αργήσει, νομίζω. Η νόσος έχει απλωθεί σε ολόκληρο τον κόσμο, φωλιάζει στις πιο φτωχές χώρες και τρέφεται από την καταστροφή των οικοσυστημάτων. Θα μεταλλάσσεται και θα μας πολιορκεί. Κι όλα αυτά, παρά την κραταιή νίκη της επιστήμης με την άμεση δημιουργία εμβολίων, που για την ώρα θωρακίζουν τον δυτικό λεγόμενο κόσμο.

Γι' αυτό μπορεί να μη ζήσουμε μία αλλά περισσότερες, διαδοχικές, διαφορετικές «επόμενες μέρες» – επειδή γλιστράει ακόμη και η σημασία των λέξεων «επόμενη μέρα» μέσα σ' αυτή την περιχαρακωμένη ρευστότητά μας.

Σκέφτομαι πως η «επόμενη μέρα», είτε μία είτε περισσότερες, μπορεί να μη μοιάζει ακριβώς με λουλούδι παραδείσου, αλλά να φέρνει λίγο προς την κόλαση. Θέλω να πω ότι το καλό και το κακό γι' ακόμη μία φορά θα ανασυνταχθούν ενόψει της καινούργιας μάχης τους. Μια μάχη που, ναι μεν θα μας θυμίζει τις ήδη δοσμένες, αλλά θα φέρει την ανεξίτηλη σφραγίδα της πανδημίας. Το αποτέλεσμα μάλλον θα προκαλέσει αναταράξεις στην «πτήση» της κοινωνίας, της οικονομίας, της εργασίας, των δημόσιων δομών· ακόμη και στην εύθραυστη ή στην –ελπίζω– ανθεκτική προσωπικότητα του καθενός μας.

Προσωπικά φαντάζομαι/επιθυμώ την όποια επόμενη μέρα να βρεθούμε καλά, συγγενείς και φίλοι. Και να μου ξαναφέρει αγκαλιές και φιλιά και καφέδες και τραπέζια και πολύωρες συζητήσεις με όσους αγαπώ, όμως όχι όπως έχει συμβεί σε μια συνηθισμένη παλιά μου μέρα, αλλά με την παραμυθητική γενναιοδωρία των «Χιλίων και μιας ημέρας», για να παραφράσω.

Στον δε χώρο του βιβλίου, κι εκεί να ξαναρχίσει η διά ζώσης επαφή, επειδή η συνύπαρξη και η επικοινωνία των ζωντανών ανθρώπων αναμεταξύ τους δεν αντικαθίστανται ποτέ, πουθενά, και από τίποτε – παρά τα μεγάλα οφέλη της τεχνολογίας.

Ανάλογα με την πολιορκία, επινοούνται τρόποι άμυνας. Ας καλλιεργήσει ο καθένας τους δικούς του, αν κι έχουμε κουραστεί. Εγώ αισιοδοξώ – άρα σκέφτομαι, και ονειρεύομαι επίσης, την επόμενη μέρα.

Μιχάλης Κοσμόπουλος – Καθηγητής Αρχαιολογίας, κάτοχος της έδρας Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι

Ευκαιρία να διαλέξουμε το μέλλον που θέλουμε

pos-tha-einai-i-zoi-mas-tin-epomeni-tis-pandimias5
«Είναι βασικό να συνειδητοποιήσουμε ότι η πανδημία δεν θα τελειώσει», επισημαίνει ο κ. Μιχάλης Κοσμόπουλος.

Είναι βασικό να συνειδητοποιήσουμε ότι η πανδημία δεν θα τελειώσει. Απλώς θα μπορούμε να τη διαχειριστούμε πιο αποτελεσματικά, ούτως ώστε να αρθούν οι περιορισμοί και να επιστρέψει η καθημερινότητά μας σε κάποια κανονικότητα. Το ερώτημα είναι ποια μορφή θα έχει αυτή η κανονικότητα. Νομίζω ότι δύο δρόμοι ανοίγονται μπροστά μας.

Ο ένας δρόμος επιταχύνει κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές τάσεις οι οποίες προϋπήρχαν της πανδημίας. Οδηγεί σε μια κοινωνία στην οποία επικρατούν οι ανισότητες και οι διαιρέσεις, διευρύνεται το χάσμα μεταξύ φτωχών και πλουσίων και παγιώνεται η περιθωριοποίηση ευπαθών ομάδων. Οι πολίτες παραιτούνται των ατομικών ελευθεριών τους και παύουν να ασκούν κριτική στις κυβερνήσεις τους, με αντάλλαγμα το αυξημένο αίσθημα ασφάλειας που τους υπόσχονται οι πολιτικοί. Το εκπαιδευτικό σύστημα υποκύπτει και παραδίδεται στην ευκολία και στα οικονομικά οφέλη της τηλεδιδασκαλίας και στη μάθηση στεγνών και τεχνικών γνώσεων, αποκομμένων από ανθρωπιά και ιδανικά – εκτός ίσως από τα ψευδοϊδανικά που αναδεικνύουν ο υλισμός και η εικονική πραγματικότητα. Τα παιδιά χάνουν την ικανότητα αλλά και τη διάθεση να συναναστρέφονται με άλλα παιδιά, γιατί μια οθόνη ταμπλέτας, τηλεφώνου και ηλεκτρονικού υπολογιστή είναι πια το σύνηθες και εύκολο υποκατάστατο της ανθρώπινης σχέσης.
Αλλά υπάρχει και η άλλη επιλογή: ο δρόμος στον οποίο επικρατούν η κοινωνική αλληλεγγύη, η συμπαράσταση σε όσους πάσχουν, η καλοσύνη και η αγάπη προς τους συνανθρώπους μας. Μ' αυτόν τον δρόμο οι δημοκρατικοί θεσμοί ενδυναμώνονται και το εκπαιδευτικό σύστημα επαναφέρει και ενδυναμώνει την εκπαίδευση μέσω της άμεσης ανθρώπινης επαφής. Συνειδητοποιημένοι γονείς και εκπαιδευτικοί καθοδηγούν τα παιδιά μας ώστε αυτά να ανακαλύψουν ξανά τα ιδανικά και τον ανθρωπισμό που τείνουν να σβήσουν. Μέσω αυτού του δρόμου η Παιδεία καλλιεργεί και ενδυναμώνει την κριτική σκέψη των νέων μας.

Δύο δρόμοι, λοιπόν, ανοίγονται μπροστά μας και είναι στο χέρι μας να διαλέξουμε ποιον θα ακολουθήσουμε. Η πανδημία μάς δίνει τη μοναδική ευκαιρία να διαμορφώσουμε το μέλλον. Ποιο μέλλον θέλουμε, όμως;

Λεωνίδας Καβάκος – Βιολιστής και αρχιμουσικός

Φοβάμαι τις επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των ανθρώπων

pos-tha-einai-i-zoi-mas-tin-epomeni-tis-pandimias6
«Η τέχνη αποτελεί υπαρξιακή ανάγκη. Ο ρόλος της είναι θεραπευτικός», λέει ο κ. Λεωνίδας Καβάκος.

Δεν ξέρω εάν θα υπάρξει επόμενη ημέρα, υπό την έννοια μιας COVID-free εποχής, γιατί ίσως ο ιός παραμείνει ανάμεσά μας και θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτόν· απλώς θα μπορούμε να τον αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικά. Πιστεύω ότι, ούτως ή άλλως, μερικά πράγματα δεν θα ξαναγίνουν ποτέ όπως ήταν πριν. Η τηλεργασία, για παράδειγμα, θα συνεχίσει να εφαρμόζεται και υπό κανονικές συνθήκες και ενδεχομένως επεκταθεί, αλλάζοντας το τοπίο των μεγάλων πόλεων – την ανθρωπογεωγραφία τους, τη ζωή τους. Στη μνήμη μου έχει μείνει ανεξίτηλη η εικόνα του εγκαταλελειμμένου κέντρου του Ντιτρόιτ, μετά την αποβιομηχάνιση και την ανεργία που αυτή προκάλεσε: μια πόλη-φάντασμα.

Επειτα είναι οι κοινωνικές αποστάσεις – αντικοινωνικές στην πραγματικότητα, αφού επηρεάζουν αρνητικά τις σχέσεις μας. Οι άνθρωποι θα νιώσουν στο μέλλον αρκετά ασφαλείς ώστε να τολμήσουν μια χειραψία, ένα φιλί, μια αγκαλιά με άτομα που δεν ανήκουν στον πολύ στενό τους κύκλο, ειδικά αν ο κορωνοϊός δεν εξαφανιστεί; Και τι θα γίνει με όσους επιλέξουν να μην εμβολιαστούν; Ποια θα είναι η συμπεριφορά τους, αλλά και η δική μας απέναντί τους; Η μάσκα σε πολλούς θα γίνει συνήθεια. Πώς θα είναι ως ενήλικοι τα παιδιά που θα μεγαλώσουν χωρίς να βλέπουν ολόκληρα τα πρόσωπα των άλλων;

Στο θέμα της οικονομίας: έκαναν καλά οι κυβερνήσεις που στήριξαν τους κλάδους που πλήττονται περισσότερο. Ωστόσο, μιλάμε για χρήματα δανεικά και όταν έρθει η ώρα να δοθούν πίσω, θα αποκαλυφθεί η οικονομική κρίση που προκάλεσε η πανδημία στις πραγματικές διαστάσεις της.
Σε βάθος χρόνου θα φανούν και οι συνέπειες στον ψυχισμό των πιο ευάλωτων από εμάς· τα τραύματα πονάνε όταν κρυώνουν. Μετά την έκρηξη ευφορίας για την επιστροφή στην κανονικότητα, που θα διαρκέσει λίγο, φοβάμαι τις επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία των ανθρώπων.

Τέλος, σε ό,τι αφορά την τέχνη: είμαι μέγας θαυμαστής της επιστήμης και ευγνώμων στους επιστήμονες για την ανεκτίμητη προσφορά τους στον πόλεμο με τον ιό. Η κρίση όμως που βιώνουμε δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με την επιστήμη. Η τέχνη, δυστυχώς, αντιμετωπίστηκε από όλες τις κυβερνήσεις ως μια αχρείαστη πολυτέλεια διασκέδασης, ενώ αποτελεί υπαρξιακή ανάγκη. Ο ρόλος της είναι θεραπευτικός. Πρέπει να παραμείνει ζωντανή η τέχνη, γιατί μπορεί να λειτουργήσει ως ο απόλυτος σύμμαχος της επιστήμης και να μας κρατήσει δυνατούς – μέχρι την επόμενη ημέρα.

ΠΗΓΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Ροή ειδήσεων - ΡΟΗ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΑΡΘΡΑ