Γιόρτασε τα 100ά της γενέθλια η Ανωγειανή Ανδρομάχη Σαμόλη – Χρονιάρη

Petite Perle 300×250

Μετά από έναν αιώνα ζωής θυμάται και περιγράφει την ιστορία του χωριού της

Γεννημένη στις 2 Μαρτίου του 1921 στα Ανώγεια Μυλοποτάμου, μοναχοκόρη της Ειρήνης και του Χαράλαμπου Σαμόλη και μεγαλύτερη από τα τέσσερα παιδιά τους, το Βασίλη (Ντουρντού), τον Αντώνη, τον Αριστείδη και το Μιχάλη, η κυρία Ανδρομάχη Σαμόλη – Χρονιάρη γιόρτασε τα εκατοστά της γενέθλια.

Η κυρία Ανδρομάχη μεγάλωσε με τη φτώχεια και τις κακουχίες της εποχής στα μεταπολεμικά χρόνια και μέσα από "Φωνή του Μαλεβιζίου" αναπολεί τα δύσκολα παιδικά της χρόνια.

Τίποτα δεν ξέχασε. Το σώμα μπορεί να βάρυνε άλλα όχι το μυαλό της.

«Να μη λέτε παιδί μου ότι πεινάτε εδά, γιατί εμείς τότεσας 'θελα στρώσουμε το τραπέζι και τη μια μέρα δεν είχαμε λάδι, την άλλη δεν είχαμε ψωμί… Μόνο χόρτα και ελιές τρώγαμε. Τα ζα και ότι 'θελα φυτέψουμε. Μόνο αυτά είχαμε και είμαστε τόσοινα νομάτοι. Εσείς εδά έχετε τόσανα πράματα. Να μη λέτε πως ζορίζεστε εδά».

Λέγοντας αυτό η ηλικιωμένη γυναίκα θέλει να τονίσει ότι ο άνθρωπος ζει και με τα λίγα αλλά πλέον οι νέες γενιές είναι μαθημένες στα πολλά.

Η Μάχη της Κρήτης

Βιώνοντας τα σκληρά γεγονότα της Κατοχής και ούσα τότε νεαρή κοπέλα, θυμάται χαρακτηριστικές εικόνες που τη σημάδεψαν.

Όταν ξεκίνησε η Μάχη της Κρήτης (επιχείρηση κατάληψης της Κρήτης από τους Γερμανούς κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο) και συγκεκριμένα στις 15:15 το απόγευμα της 20ής Μαΐου 1941 που ξεκίνησε η αεραπόβαση των Γερμανών με σκοπό την κατάκτηση της πόλης και του αεροδρομίου του Ηρακλείου, η Ανδρομάχη ήταν 19 χρονών και βρισκόταν στο Αγάκου Μετόχι (κοντά στο Τσαλικάκι) με τη θεία της, τη Σαμόλαινα, όπου διατηρούσε το μετόχι και τα ζώα της η οικογένεια της θείας της.

Η Μάχη της Κρήτης 1941

«Οντενέ πρωτόρθανε οι Γερμανοί στην Κρήτη και ήρθανε τ' αεροπλάνα και ρίξανε τσ' αλεξιπτωτιστές… αν ήθελα τσι θωρείς να κατεβαίνουν με τ' αλεξίπτωτο, σάματι ήτανε ίντα, όντε κατεβαίνανε…

Εμείς εμέναμε στο μετόχι τση θειάς μου τότεσας κι εγώ έτσα που τσι θώρουνα να κατεβαίνουνε εφοβήθηκα και λέω για να μη με πρωτοπιάσουνε θα βγω από την πάνω μπάντα τσι σκάλας που ήτανε μιαν άλλη κάμαρα να χωστώ.

Κι εκιά που εκαθούμουνε ανοίγει το παραθύρι και θωρώ το Γερμανό κι άρχισα τα σκληριά αλλά αυτό ήτανε μαζί μας μια γυναίκα και κάτεχε τη γερμανική και μου λέει σώπαινε μα δε σου κάνει πράμα και κατεβαίνουνε κάτω και μασε βγάνουνε δα ύστερα όξω και ηθέλανε να έχομε ψηλά τα χέρια μας και μας επάνε και μας εστένουνε μια γραμμή.

Όσους άντρες επιαστήκανε εκιά στο μετόχι τσι πήρανε κατευθεία και τσι σκοτώσανε, εμάς τσι γυναίκες δε μας εσκοτώσανε.

Μετά επήγαμε σ' ένα καταυλισμό κι ήτονε ζέστη και κοίτουνται οι αθρώποι ψαθούρι αλλά εθάριες τάξε πως ήτανε ποθαμένοι απ' την πείνα. Θελα κάμεις ετσέ τ' αθρώπου να κουνεί τη χέρα ντου.

Μας εκρατούσανε δεκαπέντε μέρες. Μετά δα είπανε ότι θένε μας εμολάρουνε και πήγαμε πάλι στο Μετόχι γραμμή και μας κλουθούσαν από πίσω οι Γερμανοί και πήγαμε στο σπίτι τση θειάς μου. Από κια εφύγαμε δα ύστερα και γυρίσαμε στο χωριό.

Η μάνα μου, η Ερήνη, εμούγκριζενε γιατί εθάριε πως με σκοτώσανε…Εσύραμε…».

Εκτέλεση αρχηγού της Αντίστασης Στεφανογιάννη

Μια άλλη στιγμή που έχει χαραχτεί στη μνήμη της είναι η εκτέλεση του αρχηγού της Αντίστασης Στεφανογιάννη μπροστά στα μάτια της.

Τα μεσάνυχτα της 13ης Φεβρουαρίου του 1943 οι Γερμανοί με μεγάλες δυνάμεις έκαναν πλήρη κύκλωση των Ανωγείων. Με το ξημέρωμα οι γερμανικές περιπολίες καλούσαν τους κατοίκους να συγκεντρωθούν στην αυλή του Κάτω Δημοτικού Σχολείου.

Βρίσκουν και συλλαμβάνουν τον Γιάννη Δραμουντάνη ή Στεφανογιάννη, τον δένουν οπισθάγκωνα και τον οδηγούν στην αυλή του Κάτω Δημοτικού Σχολείου όπου είναι συγκεντρωμένοι όλοι οι κάτοικοι.

Οι Γερμανοί θέλοντας να δείξουν ότι είναι αμείλικτοι και προσπαθώντας να κάμψουν το αγωνιστικό φρόνημα των Ανωγειανών αποφασίζουν την άμεση εκτέλεση του Αρχηγού Στεφανογιάννη μέσα στο χωριό και μπροστά στα μάτια των συγχωριανών του. Ο Στεφανογιάννης στέκεται αγέρωχος στο Περαχώρι, δεμένος πισθάγκωνα κοιτάζοντας στα μάτια τους συγχωριανούς του και χωρίς να αναφέρει ούτε λέξη καθώς τον απομακρύνουν για να τον εκτελέσουν.

«Μας εμαζώξανε στο σκολειό μας επήανε και το Στεφανογιάννη, μιαν αντρίλα… ο καλύτερος των Ανωγιώ, τον είχανε προδώσει και μιας στιγμής τονε σύρνουνε κι αυτός εφόριεν ένα γαμπά (παρίστανε το βοσκό για να μην τον αναγνωρίσουν καθώς ήταν από τους πιο επικηρυγμένους στους Γερμανούς την Κατοχή), ένας νέος… και τονε παίρνουνε αυτό κατευθείαν, εμάς μας εφήκανε στο σκολειό.

Αυτό τον επήγανε πέρα και τε εστέκανε γύρου γύρου οι Γερμανοί από πέρα κι από πόδε και του βάλανε τα πυρά… Αυτός με το γλάκι που κάμε να τονε μουντρίσει το δρόμο τονε σκοτώνουνε… Θρήνος… και μετά όντενε φεύγαμε εμείς από το σκολειό, αυτοί τονέ βαστούσανε να τονε θορούμε, Παναγία μου…».

Ολοκαύτωμα Ανωγείων

Θυμάται σαν χθες τα γεγονότα που ακολούθησαν όταν βγήκε η διαταγή του διοικητή της Κρήτης, τότε, στρατηγού Φρίντριχ – Βίλχεμ Μύλλερ για την ολοκληρωτική ισοπέδωση του χωριού των Ανωγείων ως αντίποινα για το σαμποτάζ της Δαμάστας.

Η διαταγή για την ολοκληρωτική ισοπέδωση των Ανωγείων

Συγκεκριμένα όταν στις 23 Αυγούστου 1944 γερμανικά τάγματα περίπου 2000 ανδρών κινήθηκαν προς τα Ανώγεια, η κυρία Ανδρομάχη τότε ήταν 23 χρονών και θυμάται χαρακτηριστικά:

«Όντε εμπήκανε οι Γερμανοί στο χωριό μας μας εμαζώξανε όλες τσι γυναίκες και τα κοπέλια στο σκολειό  και περιμέναμε… Κλάμματα, φόβος, αγωνία για τσι άντρες. Αυτούς τσ' είχανε ειδοποιήσανε απού τα ' άλλα χωριά και προλάβανε να βγούνε στα όρη στα καταφύγια… Όποιος άντρας 'θελα πιαστεί στ' Ανώγεια… εκτέλεση. Ύστερα δα μας επήρανε από το σκολειό εμάς, γυναίκες μόνο. Άντρας δεν εμπόριε να παρουσιαστεί ντελόγο τονέ σκοτώνανε. Μόνο τα γυναικόπαιδα είχανε διαταγή να μη σκοτώνουνε».

Περίπου 25 άτομα, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών, ηλικιωμένων και αναπήρων, που αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, εκτελέστηκαν.

Μπαίνοντας στο χωριό, οι γερμανικές δυνάμεις μάζεψαν τις γυναίκες και τα παιδιά και τα ανάγκασαν να πάνε στο Πέραμα. Εκεί, περίπου 30χλμ. μακριά, οι γυναίκες και τα παιδιά διασπάρθηκαν στα γειτονικά χωριά της περιοχής του Μυλοποτάμο. Περίπου 2500 γυναίκες και παιδιά εκτοπίστηκαν από το χωριό.

«Μετά μας εδιώξανε και τρέχαμε με τα πόδια να φύγουμε γιατί 'θελα κάψουνε το χωριό, τα σπίθια μας… Περπατούσαμε και εμείς επήαμε στο Σφυρί Μετόχι. Άλλες γυναίκες πήγανε σε άλλα χωριά. Έσκορπίσαμε… Μετά εμείς ήρθαμε παέ στ' Αγάκου Μετόχι (κοντά στο Τσαλικάκι) κι έκαμα ύστερα εκειά… καιρούς…».

Τα σπίτια συστηματικά λεηλατήθηκαν, κάηκαν και τελικά δυναμιτίστηκαν. Η λεηλασία και η καταστροφή συνεχίστηκαν για 23 μέρες μέχρι τις αρχές του Σεπτεμβρίου, μετατρέποντας τα Ανώγεια σε σωρούς από μπάζα. 

Το ολοκαύτωμα των Ανωγείων 1944

«Τα σπίθια τα κάψανε όλα. Δεν επόμεινε τίποτα. Όλο το χωριό το χαλάσανε, μόνο 'κιονονά που 'σανε γερμανόφιλοι, δεν τους τα χαλάσανε. Ολονώ που ήσανε γερμανόφιλοι κι εστηρίζανε τσι Γερμανούς, τσι 'χανέ γράψει και δεν τοσε χαλάσανε τα σπίθια».

Έχοντας χάσει όλα τους τα υπάρχοντα, αναγκάστηκαν να ζήσουν υπό απόλυτη φτώχεια και κατάφεραν να επιβιώσουν μόνο χάρη στην αλληλεγγύη των κατοίκων των γύρω χωριών, που σε πολλές περιπτώσεις τους φιλοξένησαν για χρόνια.

«Το σπίτι μας το χαλάσανε και 'θελά το σάσομενε και δεν εμπόριες να βγάλεις τσι πέτρες…».

Μετά την ολοκληρωτική καταστροφή του χωριού αναγκάστηκαν να τα φτιάξουν όλα από το μηδέν και να κάνουν μια νέα αρχή.

Το μετάλλιο για τη συμμετοχή της στην Εθνική Αντίσταση 1941-1945 σαν μέλος ΕΟΡ

Μετά την Κατοχή, η Ανδρομάχη παντρεύτηκε το Βασίλη Χρονιάρη και απέκτησαν δυο παιδιά, τη Μαρίνα και το Μανώλη.

Η κυρία Ανδρομάχη με την κόρη της Μαρίνα και το γιο της Μανώλη στα εκατοστά της γενέθλια

Σήμερα

Έχοντας τέτοια βιώματα η σημερινή εποχή στα μάτια αυτής της γυναίκας φαντάζει αλλιώτικη και παράξενη. Βλέποντας όλα αυτά που συμβαίνουν τη σήμερον ημέρα μονολογεί: «Ε κακορίζικα… Κακήν εποχή εφτάξανε γι' οι αθρώποι».

Σήμερα έχει εφτά εγγόνια – τη Σοφία, την Ανδρομάχη, τη Νίκη, τη Βάσω, το Βασίλη, την Ανδρομάχη και τον Αντώνη – και τέσσερα δισέγγονα – τη Μαρίνα, το Σπύρο, την Ευαγγελία και τη Νικόλ – που με τηλεφωνήματα και βιντεοκλήσεις, λόγω πανδημίας, της έστειλαν τις ευχές τους και την αγάπη τους για τα εκατοστά της γενέθλια.

Να ζήσει σαν τα ψηλά βουνά!

Η κυρία Ανδρομάχη Σαμόλη – Χρονιάρη σβήνει τα κεριά της τούρτας με τον αριθμό 100!

Συνέντευξη: "Φωνή του Μαλεβιζίου"

Πηγές για τα ιστορικά γεγονότα:

Ροή ειδήσεων - ΡΟΗ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΑΡΘΡΑ